STOWARZYSZENIE ŻYDOWSKI INSTYTUT HISTORYCZNY W POLSCE

Opis głównych działań

1. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN Stowarzyszenie w oparciu o umowę założycielską z 25 stycznia 2005 r. jest jednym z trzech, obok Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Miasta stołecznego warszawy, współzałożycieli Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Obowiązki i prawa Stowarzyszenia wobec Muzeum POLIN reguluje wspomniana umowa założycielska oraz Statut Muzeum POLIN ustanowiony Zarządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dn. 30 maja 2017 r., opublikowanego w Dzienniku Urzędowym MKiDN w dn. 1 czerwca 2017 r. - Projekty Muzeum POLIN realizowane w 2022 roku dzięki wsparciu i współpracy ze Stowarzyszeniem Żydowski Instytut Historyczny w Polsce oraz prywatnymi darczyńcami pozyskiwanymi przez Stowarzyszenie I. Wystawa stała i zbiory Rok 2022 upłynął pod znakiem pracy koncepcyjnej (we współpracy z pracownią architektoniczną WWAA) nad przebudową części wystawy stałej poświęconej historii po 1989 r., w której planowane jest pokazanie zestawionych ze sobą kuratorsko dwóch dzieł sztuki: filmu Mikołaja Grynberga Kim jesteśmy z obrazem Wilhelma Sasnala Bez tytułu. Z filmu zrealizowanego w 2021 r. we współpracy ze Stowarzyszenie Kim jesteśmy dowiadujemy się, kim czują się jego bohaterowie i bohaterki oraz jakim domem jest Polska. Dzisiejszą rzeczywistość kształtują kolejne pokolenia, które nie miały bezpośredniej styczności z doświadczeniem wojny. Spory o pamięć trudnej historii Zagłady i powojnia nadal jednak rzutują na współczesne stosunki polsko-żydowskie. Natomiast w swoim obrazie Wilhelm Sasnal dostrzega ślady tej przeszłości w polskim pejzażu i jej wpływ na świadomość mieszkańców naszego kraju. Stowarzyszenie pozyskało środki finansowe na zaangażowanie prof. Barbary Kirshenblatt-Gimblett na stanowsku głównej kuratorki wystawy stałej. Stanowisko imienia Ronalda S. Laudera. Prof. Kirshenblatt-Gimblett wspiera wszystkie kluczowe programy muzealne, takie jak wystawy czasowe, GEOP lub TISZ Festiwal oraz działania fundraisingowe na rzecz Muzeum POLIN prowadzone przez Stowarzyszenie. Zainicjowany w 2021 r. przez Stowarzyszenie projekt „Zaopiekuj się kolekcją!”, który umożliwia objęcie patronatu nad wybranym przez siebie obiektem z muzealnych zbiorów rozwinął się w roku 2022 – grono opiekunów muzealnych obiektów powiększyło się o nowe osoby, z których część miała okazję osobiście spotkać się z kuratorkami z muzealnego Działu Zbiorów i zobaczyć na żywo obiekty objęte patronatem. Muzealna kolekcja liczy ponad 14 tys. przedmiotów związanych z tysiącletnią historią polskich Żydów: dzieł sztuki, fotografii, dokumentów i przedmiotów codziennego użytku oraz kultu religijnego – w tym dużą część stanowią przedmioty przekazane Muzeum w depozyt przez Stowarzyszenie. II. Wystawy czasowe Na początku 2022 r. zakończyła zrealizowana wspólnie ze Stowarzyszeniem i znakomicie przyjęta przez publiczność wystawa czasowa „Wilhelm Sasnal: Taki pejzaż” (17.06.21–10.01.22), której kuratorem był Adam Szymczyk. To jeden z największych sukcesów artystycznych i frekwencyjnych w historii Muzeum POLIN – wystawę zobaczyło finalnie blisko 76 tys. osób, a z bogatego programu towarzyszącego skorzystało prawie 52 tys. osób. Ekspozycja odbiła się szerokim echem w świecie sztuki, polityki i mediów, a Wilhelm Sasnal i Adam Szymczyk otrzymali za nią Nagrodę Kulturalną Onetu i Miasta Krakowa – O!lśnienia 2022 w kategorii „sztuki wizualne”. Kolejna wystawa czasowa realizowana przy wsparciu Stowarzyszenia to ekspozycja „Od kuchni. Żydowska kultura kulinarna” (11.03.22–12.12.22) była opowieścią o żydowskich potrawach i zwyczajach związanych z jedzeniem. Pomagała ona zrozumieć, jak bardzo przenikają się tradycje kulinarne, również za sprawą migracji i życia w diasporze. Przedstawiono na niej religijny fundament spajający żydowską kuchnię, zasady koszerności związane z przygotowaniem posiłków oraz współczesne łamanie tradycji i odkrywanie na nowo kulinarnych korzeni. Kuratorkami wystawy były Magdalena Maślak i Tamara Sztyma. Do końca listopada odwiedziło ją prawie 75 tys. osób z Polski i zagranicy. Różnorodny i ciekawy program towarzyszący (m.in. warsztaty kulinarne dla seniorów, dyskusje, spacery, twórcze zajęcia dla dzieci, oprowadzania kuratorskie w kilku językach), w trakcie którego można było m.in. spróbować specjałów kuchni żydowskiej, przyciągnął ponad 12 tys. osób. Wystawa „Od kuchni” ma także swoje równoległe życie w szeroko dostępnej wersji online. Pozwala ona zanurzyć się w żydowskiej historii i kulturze kulinarnej, a podróż ułatwiają cztery ścieżki tematyczne: „Tradycja”, „Diaspora”, „Nowoczesność” i „Wspomnienia”. Strona wystawy zawiera dużą liczbę zdjęć, historii, filmów i ciekawostek oraz przede wszystkim przepisów, które zostały opracowane na zlecenie Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Została ona uhonorowana drugą nagrodą w konkursie Muzeum Widzialne Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. W 2022 r. powstał projekt zaplanowanej na 2023 r. wystawy „Wokół nas morze ognia. Losy żydowskich cywilów podczas powstania w getcie warszawskim” (17.04.2023–8.01.2024). Przedstawi ona pełen obraz powstania w getcie, ale szczególnie skupi się na pokazaniu losu 50 tys. cywilów podczas i po upadku powstania. Kuratorkami wystawy są prof. Barbara Engelking i Zuzanna Schnepf-Kołacz. Wystawie towarzyszyć będzie rozbudowany program, którego częścią będzie książka Kwestia charakteru. Bojowniczki z getta warszawskiego pod redakcją Moniki Sznajderman i Sylwii Chutnik, a także wspomnienia Mariana Berlanda, cywila, który przeżył Holocaust i powstanie w getcie warszawskim. Dodatkowo Stowarzyszenie zleciło przygotowanie projektu wystawy zaplanowanej na 2024 r., na której to miasto Opatów posłuży do snucia historii sztetli. Na wystawie zostaną pokazane prace Mayera Kirshenblatta – żydowskiego artysty pochodzącego właśnie ze świętokrzyskiego Opatowa. III. Wydarzenia kulturalne W 79. rocznicę wysadzenia Wielkiej Synagogi na Tłomackiem, 16 maja 2022 roku, odbył się koncert zatytułowany „Wielka Muzyka Wielkiej Synagogi”. Dzięki grantowi Narodowego Centrum Kultury koncert przypomniał czasy jej świetności. W Audytorium Muzeum POLIN wystąpili: kantor Isidoro Abramowicz, organista Jakub Stefek oraz 8-osobowy chór Synagogi Pestalozzistrasse w Berlinie. W programie wieczoru znalazły się utwory Arno Nadela, Louisa Lewandowskiego, Jakuba Leopolda Weissa i Dawida Ajzensztadta. Piąta edycja TISZ Festiwalu Żydowskiego Jedzenia odbyła się pod hasłem „wędrówka”. Była także okazją do zastanowienia się nad tym, co jest lokalne, a co niedawno przybyło do naszej kuchni. Program festiwalu składał się z wydarzeń stacjonarnych oraz online, z myślą o odbiorcach z różnych miejsc Polski i świata. Wzięli w nim udział eksperci od kuchni żydowskiej, zarówno teoretycy, jak i praktycy, z Polski i zagranicy. Przez pięć festiwalowych dni odbyły się oprowadzania po wystawie czasowej „Od kuchni” w różnych językach, degustacje potraw kuchni żydowskiej, spacery kulinarne po Warszawie, spotkania z ekspertami od kuchni żydowskiej z Polski i zagranicy oraz szabatowa kolacja. TISZ Festiwal został w tym roku wyróżniony Nagrodą Dziedzictwa Europejskiego / Nagrodą Europa Nostra 2022, ufundowaną przez unijny program Kreatywna Europa. Film dokumentalny pt. Dowód tożsamości w reżyserii Mikołaja Grynberga został pokazany 12 sierpnia 2022 r. podczas VIII edycji Festiwalu Języka Polskiego w Szczebrzeszynie. Jest autorskim zapisem rozmów z przedstawicielami różnych pokoleń polskich Żydów, rozmówcy pochodzą zarówno z wielkich miast, jak i z polskiej prowincji. Od 2015 r. Muzeum POLIN we współpracy ze Stowarzyszeniem przyznaje Nagrodę POLIN osobom, organizacjom lub instytucjom działającym na rzecz ochrony pamięci o historii polskich Żydów. Laureatką edycji 2021 została Katarzyna Łaziuk, która działa na rzecz pamięci o wielokulturowej przeszłości Mińska Mazowieckiego. Wyróżnienie odebrali Stowarzyszenie Sądecki Sztetl i Zespół Szkół w Krzepicach, a Nagrodę Specjalną otrzymała Fundacja Brama Cukermana. IV. Projekty edukacyjne Na program edukacyjny dla Lubelszczyzny, rozpoczęty w roku 2021 i kontynuowany w 2022, składają się warsztaty edukacyjne z wykorzystaniem zestawu „Muzeum w pudełku. Miasteczko Malki” oraz cykl warsztatów „Poznajmy się. Śladami lubelskich Żydów”, skierowane do nauczycieli i uczniów szkół podstawowych i średnich z województwa lubelskiego. W trakcie warsztatów z użyciem zestawu edukacyjnego „Muzeum w pudełku. Miasteczko Malki” edukatorki przedstawiają możliwości jego wykorzystania podczas lekcji. Zestaw ten jest przekazywany szkole na własność, a przeszkoleni nauczyciele i nauczycielki mogą realizować warsztaty dla kolejnych klas. W semestrze zimowym roku szkolnego 2022/2023 w takich warsztatach wzięło udział pięć szkół podstawowych, czyli 104 dzieci z klas IV-V i 19 nauczycieli. „Poznajmy się. Śladami lubelskich Żydów” to z kolei warsztaty opracowane z myślą o najstarszych klasach szkół podstawowych i szkołach ponadpodstawowych. Cykl ten realizowany był ponownie we współpracy z Ośrodkiem „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie. W tegorocznej edycji do udziału w cyklu zgłosiło się 11 grup z 9 szkół, łącznie udział w warsztatach wzięło 298 osób. W ramach cyklu zrealizowano warsztaty edukacyjne, pozwalające na zdobycie oraz pogłębienie wiedzy dotyczącej historii i kultury polskich Żydów, ze szczególnym uwzględnieniem lokalnego kontekstu. Działalność naukowa Muzeum organizowana jest w ramach programu Global Education Outreach Program (GEOP), którego Stowarzyszenie jest współorganizatorem. W 2022 roku Muzeum POLIN było organizatorem m.in. dwóch międzynarodowych konferencji: „Akcja «Reinhardt» i zagłada Żydów polskich” oraz „Żydowska podmiotowość w krajach komunistycznych” we współpracy z Katedrą Judaistyki im. Tadeusza Taubego Uniwersytetu Wrocławskiego). Celem dalekosiężnym wieloletnich działań przygotowywanych przez Muzeum POLIN jest zmiana społecznego postrzegania Żydów w Polsce i podejścia do wyzwania, jakim jest antysemityzm w Polsce, oraz utrwalenie roli Muzeum jako lidera takich działań. „Kompleksowy program badania i walki z antysemityzmem w Polsce” rozpoczął się w 2022 r. od przeprowadzenia badań jakościowych, opisujących zjawisko antysemityzmu oraz zebranie materiałów i rekomendacji mających stanowić w dalszych latach (od 2023 r.) podstawę programów edukacyjnych i komunikacyjnych Muzeum POLIN. Podjęto także współpracę ze Stowarzyszeniem B’nei B’rith, dzięki której Muzeum pozyskało materiały z procesów wytaczanych Jackowi Międlarowi za antysemityzm i propagowanie nienawiści z pobudek antysemickich. VI. Działania na rzecz Ukrainy W marcu Muzeum POLIN i Stowarzyszenie uruchomiły projekt „Kuchnia dla Ukrainy” w ramach programu towarzyszącego wystawie czasowej „Od kuchni” przygotowanych zostało ponad 2 000 gorących posiłków, które były dostarczane do najbardziej potrzebujących przebywających w tymczasowych miejscach noclegowych w Warszawie. Na rzecz tego projektu odbył się również koncert charytatywny, na którym wystąpiła orkiestra Sinfonia Varsovia pod batutą Maestro Yaroslava Shemeta. Podczas wieczoru zabrzmiały kompozycje Jeana Sibeliusa, Franza Schuberta i Ludwiga van Beethovena. W finale koncertu muzycy po raz pierwszy w Polsce wykonali utwór Valentina Silvestrova zatytułowany Modlitwa za Ukrainę w wersji na orkiestrę. Muzeum dzięki środkom Stowarzyszenia ogłosiło w 2022 r. nabór do specjalnej edycji programu stażowego dla studentów i studentek, którzy są uchodźcami i uchodźczyniami z Ukrainy. Fundacja Preservation of the History of the Jewish People in the Pale of Settlement wsparła cztery staże w ramach Międzynarodowego Programu Stażowego Rodziny Greenberg. Stażyści i stażystki spędzili w Dziale Edukacji Muzeum POLIN trzy miesiące i pracowali nad konkretnymi projektami zgodnie ze swoimi kwalifikacjami, zainteresowaniami oraz możliwościami muzeum. Dostrzegając potrzebę pilnego wsparcia ukraińskich uczonych w obliczu rosyjskiej agresji, Muzeum POLIN ogłosiło także nabór na jeden 12-miesięczny pobyt badawczy dla naukowca z Ukrainy. Projekt „GEOP Fellowship for Ukrainian Scholars at Risk” ma na celu pomoc ukraińskim naukowcom, aby mogli kontynuować swoją pracę badawczą. Ze względu na to, że Muzeum POLIN jest instytucją promującą historię i kulturę polskich Żydów, o udział w projekcie mogli ubiegać się naukowcy z tytułem doktora lub jego odpowiednikiem studiujący dowolną dziedzinę związaną z Żydami wschodnioeuropejskimi. 2. Żydowski Instytut Historyczny im. E. Ringelbluma Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma jest jedną z najważniejszych na świecie placówek naukowo-badawczych zajmujących się dziejami Żydów od wieków zamieszkujących Polskę i Europę Środkowo-Wschodnią. Od lat wypełnia misję polegającą na gromadzeniu, dokumentacji i upowszechnianiu wiedzy o historii i dziedzictwie tysiącletniej obecności Żydów na ziemiach polskich, ze szczególnym naciskiem na wydarzenia związane z Holokaustem i jego konsekwencjami. Jednym z najważniejszych zadań Instytutu jest dbanie o spuściznę żydowską przechowywaną w jego archiwum — przede wszystkim wszechstronna opieka nad zbiorami Stowarzyszenia, w tym nad Podziemnym Archiwum Getta Warszawy, zwanym Archiwum Ringelbluma. Instytut to również największy w Polsce zespół naukowy zajmujący się żydowskim dziedzictwem i językiem jidysz. Członkowie poszczególnych pracowni badają i opracowują zbiory zgromadzone w archiwum i bibliotece, są także autorami publikacji poświęconych żydowskiej historii i kulturze. Instytut angażuje się w projekty kulturalne, organizuje seminaria i spotkania edukacyjne, prowadzi wydawnictwo, tworzy ekspozycje tematyczne (artystyczne, fotograficzne, historyczne i związane ze świętami żydowskimi), a także wystawy plenerowe. W 2017 r. Instytut i Stowarzyszenie powołały Program Oneg Szabat, którego misją jest upowszechnienie wiedzy o Archiwum Ringelbluma na świecie. Sercem programu jest stała wystawa Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu poświęcona Archiwum Ringelbluma i grupie Oneg Szabat. - PROGRAM ONEG SZABAT W 2022 kontynuowane były wieloletnie wysiłki poszerzania sieci osób zainteresowanych świadectwami zachowanymi przez grupę Oneg Szabat w Podziemnym Archiwum Getta Warszawy i udostępniania kolejnych materiałów i dokumentów kluczowych w badaniach nad Zagładą. I. Publikacje Dzięki środkom uzyskanym przez Stowarzyszenie w zeszłym roku ukazały się dwa kolejne obszerne tomy Archiwum Ringelbluma w angielskim tłumaczeniu: tom szósty, Accounts from the General Government pod redakcją Aleksandry Bańkowskiej, oraz tom siódmy, Accounts from the Annexed Territories: Warthegau, Reichsgau Danzig-West Prussia, Regierungsbezirk Zichenau, Upper Silesia pod redakcją Eleonory Bergman, Moniki Polit, Magdaleny Siek i Ewy Wiatr. W nadchodzącym roku planowane jest także wznowienie pierwszych tomów w wersji angielskiej. W grudniu odbyło się spotkanie promocyjne online dotyczące nowych tomów, w którym wzięli udział naukowcy z różnych ośrodków akademickich. Ponadto kopie wcześniejszych tomów zostały wysłane do wybranych bibliotek, uniwersytetów i osób prywatnych na całym świecie. Wszystkie przetłumaczone tomy są również udostępniane na portalu Delet. II. Upowszechnianie Nieustannie powiększana jest baza portalu Delet, tym samym ułatwiane są w ten sposób badania, nauczanie i szeroki dostęp do materiałów dotyczących Zagłady Żydów. W tym roku zdigitalizowane i udostępnione zostały m.in. zbiory pamiątek historycznych - kolekcja przedmiotów z czasów Zagłady, pochodzących z różnych gett i obozów. Natomiast zespół badaczy pod kierownictwem prof. Andrzeja Żbikowskiego dokonał dużych postępów w wieloletnim projekcie interdyscyplinarnym – tworzeniu wirtualnej encyklopedii getta warszawskiego.¬ III. Działania edukacyjne Jako spadkobiercy i opiekunowie Podziemnego Archiwum Getta Warszawy pragniemy dotrzeć do jak największego grona osób z Polski i z zagranicy. W szczególności dobrą okazją do prezentowania losów Archiwum Ringelbluma są Letnie i Zimowe Akademie dla nauczycieli, programy certyfikacji dla przewodników oraz specjalne spotkania dla edukatorów i pracowników instytucji kultury z Izraela i Niemiec. Audioprzewodnik „Explainit” po wystawie stałej Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu został udostępniony w czterech językach: polskim, angielskim, hebrajskim i niemieckim. Na wystawie stanęło także nowe stanowisko multimedialne z pełną, 11-minutową wersją archiwalnego filmu z getta warszawskiego autorstwa Alfonsa Ziółkowskiego (film udostępniany jest dzięki uprzejmości Erica Bednarskiego). IV. Udostępnianie zbiorów Trwają intensywne prace nad pierwszą wystawą podróżującą poświęconą grupie Oneg Szabat i Archiwum Ringelbluma, która ma zostać otwarta w Monachium w czerwcu 2023 r. Wśród najważniejszych działań podjętych do tej pory jest wybór eksponatów i opracowanie scenariusza wystawy przez zespół kuratorski. Przeprowadzone zostaną również niezbędne prace konserwatorskie wybranych obiektów. V. Dział Genealogii Dział Genealogii Żydowskie Instytutu Historycznego dzięki dotacji pozyskanej przez Stowarzyszenie nieustająco pomaga zainteresowanym badać ich żydowskie korzenie w Polsce. W 2022 roku praca Działu w dużej mierze wróciła do kontaktów bezpośrednich na miejscu, ale z powodu sytuacji geopolitycznej wiele osób decyduje się także na utrzymywanie kontaktu online. Dostęp do zbiorów Stowarzyszenia zdeponowanych w Instytucie i doświadczenie pracowników działu pozwalają na odbudowanie historii rodzinnych, odnalezienie śladów obecności najbliższych, a nierzadko także na połączenie krewnych żyjących dzisiaj w różnych częściach świata. 3. Wsparcie projektów innych organizacji lub realizowanych z innymi organizacjami Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II wojnie światowej jest organizacją żydowską skupiającą najstarsze pokolenie Żydów — tych, którzy ocaleli z Zagłady. Stowarzyszenie ŻIH od wielu lat wspiera finansowo bieżące funkcjonowanie tej organizacji. W 2021 roku podpisaliśmy umowę, na mocy Stowarzyszenie zostało partnerem wręczania Medalu „Powstanie w Getcie Warszawskim” – honorowego odznaczenia dla osób zasłużonych dla dialogu polsko-żydowskiego oraz zaangażowanych w upamiętnianie historii i kultury Żydów polskich. Uroczyste wręczenie medali odbyło się 19 kwietnia 2022 roku. W roku 2022, w związku z prowadzonymi na cmentarzu żydowskim w Warszawie pracami archeologicznymi Stowarzyszenie ŻIH i Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie podjęły decyzję o zmianie lokalizacji symbolicznego grobu członków grupy Oneg Szabat. Z liczącej kilkadziesiąt osób grupy wojnę przeżyła tylko trójka. Symbolicznym grobem autorstwa kolektywu Senna, Stowarzyszenie i Gmina chcą oddać hołd bohaterom Oneg Szabat, których miejsca pochówku nie są znane. Zakończenie prac budowlanych jest planowane na rok kwiecień 2023. Stowarzyszenie w 2021 r pozyskało środki dla Centrum Badań nad Zagładą Żydów na wydanie numeru specjalnego rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, nad którym prace trwały w 2022 r. Czasopismo to w całości poświęcone jest tematyce związanej z Zagładą i adresowane nie tylko do grupy badaczy zajmujących się Zagładą, lecz także do studentów i wszystkich zainteresowanych tematem. W skład redakcji kierowanej przez prof. Dariusza Libionkę i prof. Barbarę Engelking wchodzą wybitni historycy zajmujący się w swojej pracy badawczej zagadnieniem Zagłady. 4. Komisja Grantowa Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce W 2022 roku Komisja Grantowa odbyła 4 posiedzenia, na których rozpatrzyła 86 wnioski grantowe w ramach konkursu grantowego ogłoszonego w dniu: 8 lipca 2022 roku. Łączna wartość projektów zgłoszonych do Komisji Grantowej 1.222.235,72 zł, a wnioskowana kwota wsparcia wynosiła 792.101,00 zł, Komisja Grantowa przyznała dofinansowanie 30 projektom w łącznej kwocie 243.015,00 zł., których łączna zakładana wartość wyniosła 450.608,72 zł. W ramach trybu interwencyjnego wpłynął jeden wniosek na kwotę dofinansowania 10.000 zł. Jego rozpatrzeniem komisja zajmie się w styczniu 2023 roku. W 2022 roku Komisja zatwierdziła 30 sprawozdań z realizacji grantów. Został dokonany jeden zwrot finansowy na kwotę 505,25 zł jako niewykorzystane środki. W roku 2022 Komisja zdecydowała o wprowadzeniu systemu “Witkac”, który ma na celu ułatwienie obsługi składanych wniosków i zawieranych umów. Jest to generator wniosków grantowych oraz narzędzie służące do oceny formalnej i merytorycznej złożonych w konkursie ofert, a następnie przygotowywanie umów oraz sprawozdań. System ten wdrażany w ciągu pierwszego półrocza 2022 roku pozwolił na przeprowadzenie pierwszego konkursu grantowego w połowie roku. Było to też powodem, dla którego w tym roku został przeprowadzony tylko jeden konkurs grantowy. Komisja Grantowa wydawała także opinie dla Zarządu m.in. na temat złożonych do Stowarzyszenia wniosków o wsparcie i objęcie patronatem.