HELSIŃSKA FUNDACJA PRAW CZŁOWIEKA

Opis głównych działań

Niżej opisane zostały działania podjęte w 2022 roku przez sześć działów, z jakich składa się HFPC: Dział Prawny, Dział Monitoringu Legislacyjnego, Badań i Rzecznictwa, Dział Eurazja oraz Działy: Migracyjny, Komunikacyjny i Festiwal WATCH DOCS. W Dziale Prawnym prowadzona była m.in. tak zwana litygacja strategiczna - prowadzenie spraw sądowych przed sądami najwyższych instancji oraz międzynarodowymi trybunałami w celu zmiany systemowej - zmiany prawa lub powszechnej praktyki jego stosowania. Litygację strategiczną prowadził Program Spraw Precedensowych. Głównymi tematami podejmowanymi w litygacji były: kryzys praworządności w Polsce i prawo do sądu (między innymi skargi do ETPCz w sprawach: Synakiewicz przeciwko Polsce oraz Fras przeciwko Polsce; opinia przyjaciela sądu w sprawie Sieć Obywatelska Watchdog Polska przeciwko Polsce), rzetelność postępowania w sprawach cudzoziemców, przewlekłość postępowania sądowego, pozbawienie wolności, ochrona praw pracowniczych, prawa dziecka, prawa kobiet czy wolność zgromadzeń. Program zajmował się także monitorowaniem wykonywania wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, składając w tym zakresie opinie Komitetowi Ministrów Rady Europy. We wrześniu 2022 r. HFPC rozpoczęła realizację projektu „Równe prawa osób z niepełnosprawnościami”, który przewiduje dyżury poradnictwa prawnego w całym kraju oraz prowadzenie litygacji strategicznej w sprawach dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. W ramach Działu Prawnego Fundacji działa także Program Interwencji Prawnej, interweniujący do organów władzy w sprawach indywidualnych naruszeń praw człowieka. W 2022 r. Program podejmował działania w związku z naruszeniami zakazu tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, prawa do życia, prawa do wolności osobistej i rzetelnego postępowania sądowego. W ciągu roku Program m.in. podjął działania w 20 sprawach dotyczących brutalności Policji, 15 sprawach osób tymczasowo aresztowanych i 8 sprawach osób skazanych. Kolejnym programem Działu Prawnego jest Program Niewinność, realizowany we współpracy z Wydziałem Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego jako jedna z klinik prawa Wydziału. Program analizuje potencjalne pomyłki sądowe i interweniuje w przypadku poważnych wątpliwości co do winy osób skazanych. W ramach Działu Prawnego Fundacji funkcjonuje także program Wolność słowa. W 2022 r. m.in. udzielił on wsparcia prawnego w 26 sprawach sądowych. Wiele z nich dotyczyło tzw. SLAPPów, czyli strategicznych działań prawnych zmierzających do stłumienia debaty publicznej. HFPC podejmowała też szereg działań w obszarze SLAPPów o charakterze rzeczniczym i sieciującym. Kolejnym ważnym obszarem tematycznym działań Fundacji w sferze wolności słowa była kwestia bezpieczeństwa fizycznego dziennikarzy, a także wypracowania odpowiednich standardów ochrony źródeł dziennikarskich w kontekście inwigilacji. Ze względu na pełnowymiarową rosyjską agresję na Ukrainę oraz trwający kryzys humanitarny na pograniczu polsko-białoruskim rozbudowie uległ w 2022 r. Dział Migracyjny Fundacji. HFPC kontynuowała zapewnianie wsparcia prawnego cudzoziemcom będącym ofiarami naruszeń praw człowieka przez polskie władze i tym zagrożonym takimi naruszeniami.W wybranych sprawach HFPC prowadziła litygację strategiczną mającą na celu zmianę nieprawidłowej praktyki organów państwowych wobec osób migrujących. Fundacja we współpracy z Kolektywem Szpila kontynuowała także zapewnianie wsparcia antyrepresyjnego wszystkim osobom niosącym pomoc humanitarną i medyczną na polsko-białoruskim pograniczu. Eksperci i ekspertki Działu Migracyjnego podejmowali również liczne działania monitoringowe, badawcze i rzecznicze. Od pierwszych dni pełnoskalowej agresji Rosji na Ukrainę HFPC prowadziła wsparcie prawne dla osób uciekających z Ukrainy do Polski. W marcu 2022 r. Fundacja uruchomiła infolinię prawną, świadczącą telefoniczne porady w języku polskim, angielskim oraz rosyjskim. Infolinia działała do czasu, aż pomoc prawna zaczęła być udzielana regularnie także przez inne organizacje pozarządowe. Poradnictwo prawne prowadzone było także przez skrzynkę mailową oraz stacjonarnie w miejscach zbiorowego zakwaterowania dla osób z Ukrainy, w różnych miastach w Polsce (np. w Siedlcach). Fundacja świadczyła także regularną pomoc prawną dla rodzin z dziećmi osób uciekających przez konfliktem zbrojnym w Ukrainie. W marcu 2022 r. HFPC została zaproszona przez UNHCR do współkoordynowania jednego z zespołów (Protection Sector) działających w ramach tzw. Refugee Response Plan, czyli międzysektorowego zespołu reagowania na przybycie do Polski uchodźców i uchodźczyń z Ukrainy. W 2022 r. prawnicy Działu Migracyjnego HFPC odbyli ponad 30 wizyt w strzeżonych ośrodkach i aresztach dla cudzoziemców, udzielili około 1700 porad prawnych oraz złożyli kolejne skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Prowadzili także szereg spraw przed organami administracji i sądami krajowymi dotyczących umieszczenia i przedłużenia pobytu cudzoziemców w ośrodkach strzeżonych, udzielenia lub odebrania ochrony międzynarodowej czy odmowy wjazdu do Polski. W 2022 r. HFPC kontynuowała monitorowanie sytuacji na granicy polsko-białoruskiej oraz prowadziła działania monitoringowe na granicy polsko-ukraińskiej, odwiedzając w pierwszych tygodniach wojny wszystkie najważniejsze przejścia graniczne z Ukrainą, dworce kolejowe i miejsca zbiorowego zakwaterowania uchodźców. Kolejnym działem Fundacji jest Dział Monitoring legislacyjny, badania i rzecznictwo. W 2022 r. HFPC przeprowadziła ponad 20 projektów badawczych dotyczących ochrony praw podstawowych oraz funkcjonowania poszczególnych instytucji systemu ochrony praw człowieka. W ich następstwie Fundacja wydała raporty dotyczące funkcjonowania w czasach kryzysu praworządności prokuratury, sądów oraz biur Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka, a także organizacji społecznych. W ramach współpracy z Agencją Praw Podstawowych Unii Europejskiej HFPC przygotowała 14 raportów dotyczących m.in. sytuacji migrantów w Polsce, biznesu i praw człowieka (w zakresie ochrony praw konsumentów) oraz sytuacji osób starszych w społeczeństwie cyfrowym. Największe prowadzone badanie dotyczyło sytuacji uchodźców przybywających do Polski z Ukrainy po wybuchu pełnoskalowej wojny w lutym 2022 r. W ankiecie przygotowanej przez FRA wzięło udział prawie 5 tysięcy osób (w tym także małoletnich). W 2022 r. HFPC rozpoczęła również badanie dotyczące wyroków Trybunału Konstytucyjnego wydanych w nieprawidłowych składach. W 2022 r. HFPC realizowała również projekt monitoringu postępowań dyscyplinarnych prowadzonych przeciwko sędziom sądów powszechnych. W ramach monitoringu procesu legislacyjnego HFPC opiniowała siedem projektów zmian w prawie dotyczących m.in. nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym, sędziów pokoju, spłaszczenia struktury sądów oraz przedłużenia kadencji organów jednostek samorządu terytorialnego. W ramach działań rzeczniczych HFPC m.in w związku z Powszechnym Przeglądem Okresowym przed Radą Praw Człowieka (UPR) przygotowała w koalicji z innymi organizacjami partnerskimi raport na temat ochrony praw człowieka w Polsce , a także zorganizowała dwie sesje dla dyplomatów w Genewie i w Warszawie. W 2022 roku HFPC kontynuowała też dwuletni projekt Counter-hate, poświęcony przeciwdziałaniu mowie nienawiści w Internecie. W wyniku wieloletniej współpracy Fundacji z Global Drug Policy Program w Open Society Foundations w 2022 roku w HFPC powstał również Program Polityki narkotykowej. Jego głównym, długofalowym celem jest dekryminalizacja w Polsce posiadania substancji psychoaktywnych (a w przypadku marihuany – regulacja rynku). Ważną część pracy Fundacji wykonuje Dział Eurazja, zajmujący się prawami człowieka w Europie Wschodniej, regionie Kaukazu i w Azji Centralnej. Jego sytuację w 2022 roku określiło przede wszystkim rozpoczęcie pełnowymiarowej inwazji Rosji na Ukrainę. Do najważniejszych obszarów tematycznych pracy Działu, a zarazem głównych wyzwań należały: - dokumentowanie zbrodni wojennych; - wsparcie obrońców praw człowieka; - wzmocnienie ruchu prawo-człowieczego w krajach Azji Centralnej poprzez przygotowanie kompleksowego programu edukacyjnego dla obrońców praw człowieka z tego regionu. Niedługo po rozpoczęciu pełnowymiarowej inwazji Rosji na Ukrainę HFPC rozpoczęła przygotowania do ich dokumentowania wśród uchodźców z Ukrainy. W tym celu Fundacja nawiązała współpracę z koalicją ukraińskich organizacji pozarządowych „Piąta rano”, tak aby działania HFPC uzupełniały pracę koalicji. Jesienią 2022 roku HFPC powołała do życia działający w ramach Działu Eurazja „HR Hub” – Program skierowany na zapewnienie holistycznego wsparcia obrońcom praw człowieka, dziennikarzom oraz osobom zajmującym się promocją wartości demokratycznych. W 2022 roku ponad 120 osób przy pomocy HFPC znalazło w Polsce bezpieczne schronienie, unikając represji ze strony władz w kraju pochodzenia. W niektórych przypadkach wsparcie zostało udzielone nie tylko obrońcom praw człowieka, ale także członkom ich rodzin, w tym dzieciom. W 2022 roku Fundacja rozpoczęła również przygotowania do uruchomienia programu edukacyjnego dla obrońców praw człowieka pod nazwą „HR Lab”. Jednym z elementów tego programu będzie szkoła praw człowieka, w pierwszej edycji – dla obrońców praw człowieka z Azji Centralnej. W 2022 roku przygotowana została koncepcję szkoły, profil uczestników, a także rozpoczęły się prace nad materiałami edukacyjnymi. Fundacja kontynuuje także program tybetański, w ramach którego m.in. prowadzi serwis tybet.hfhr.org.pl – jeden z najstarszych (aktualizowany nieprzerwanie od 1995 roku), najbardziej szczegółowych i najbardziej rozbudowanych na świecie – zawierający raporty o sytuacji w Tybecie i materiały źródłowe. HFPC jest także organizatorem jednego z najstarszych i największych na świecie festiwali filmów o prawach człowieka - WATCH DOCS. Prawa Człowieka w Filmie. Oprócz grudniowego międzynarodowego festiwalu w Warszawie, WATCH DOCS to także festiwal objazdowy, współorganizowany przez wielu lokalnych partnerów instytucjonalnych. W 2022 roku odbył się on w 21 polskich miastach. Festiwal organizował też pokazy szkolne, a także kinową dystrybucję dokumentu "Syndrom Hamleta" w reżyserii Elwiry Niewiery i Piotra Rosołowskiego. 30 czerwca 2022 r. dzięki wsparciu Ambasady USA w Polsce WATCH DOCS zrealizował wydarzenie branżowe, którego celem było wsparcie najciekawszych powstających obecnie filmów dokumentalnych dotyczących naszego regionu Europy i poruszających tematykę praw człowieka, poprzez ich prezentację kluczowym decydentom i ekspertom z dokumentalnej branży amerykańskiej. Fundacja wspierała także finansowo i merytorycznie rozwój projektów dokumentalnych z naszego regionu Europy poruszających tematykę praw człowieka. HFPC wsparła także działaczy białoruskich organizujących festiwal WATCH DOCS Białoruś w Internecie. 22. Międzynarodowy Festiwal Filmowy WATCH DOCS. Prawa człowieka w filmie zgromadził 84 283 widzów w całej Polsce. Odbył się w formie hybrydowej - w warszawskich kinach i w Internecie. Towarzyszyły mu m.in. czterodniowe warsztaty dla dokumentalistów w zagrożeniu z Ukrainy, Białorusi, Mołdawii, Armenii, Azerbejdżanu i Gruzji oraz dwudniowe święto działaczy i działaczek polskiego społeczeństwa obywatelskiego. HFPC zorganizowała je wspólnie z Ogólnopolską Federacją Organizacji Pozarządowych wraz z działającą przy OFOP Inicjatywą Nasz Rzecznik, Siecią Obywatelską Watchdog Polska i Funduszem Obywatelskim im. Henryka Wujca. W czasie uroczystego zamknięcia festiwalu po raz pierwszy wręczona została Nagroda Obywatelska im. Henryka Wujca, która będzie corocznie przyznawana "pomagającym pomagać". Kapitułę nagrody utworzyli przedstawiciele konsorcjum organizacji pozarządowych, w którego skład weszły Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, Amnesty International i Fundusz Obywatelski im. Henryka Wujca. Nagrodę otrzymała Doktor Hanna Machińska.