SPOŁECZNY KOMITET OPIEKI NAD STARYMI POWĄZKAMI IMIENIA JERZEGO WALDORFFA

Opis głównych działań

Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami utworzył w 1974 roku Jerzy Waldorff pisarz i krytyk muzyczny. Obecnie Komitet nosi jego imię. Jerzy Waldorff kierował Komitetem do swojej śmierci w grudniu 1999r. Od 2001 roku pracami Komitetu kieruje Marcin Święcicki. Statutowym zadaniem Komitetu jest m.inn. podejmowanie działań i realizowanie przedsięwzięć zmierzających do ochrony substancji Starych Powązek (renowacje, i konserwacja zabytkowych kaplic i pomników nagrobnych), informowanie społeczeństwa o stanie zabytków, pozyskiwanie poparcia społeczeństwa i instytucji dla swoich działań, wydawanie publikacji o Starych Powązkach. Opis działalności w okresie sprawozdawczym Społecznego Komitetu Opieki nad Starymi Powązkami im. Jerzego Waldorffa w 2022r. Informacje ogólne, działalność organów statutowych.Nr KRS 0000024029, Regon 00136905 NIP 526-16-03-050 ul. Mazowiecka 11 lokal 17, 00-052 Warszawa Liczba członków Komitetu w roku sprawozdawczym zmniejszyła się o 1 osobę i na koniec roku wynosiła 39 osób. W grudniu 2022 roku zmarł nagle prof. Wiesław Procyk, wieloletni członek Zarządu i przewodniczący Komisji Konserwatorskiej. W 2022r. upłynęła, przedłużona o rok w trybie online, kadencja władz Komitetu, Zarządu i Komisji Rewizyjnej. Walne Zebranie Członków w dniu 20 czerwca dokonało wyboru władz w składzie: Zarząd: Andrzej Biernat, Jerzy Kisielewski, Zbigniew Maj, Ewa Nekanda-Trepka, Wiesław Procyk, Rafał Skąpski, Marcin Święcicki; Komisja Rewizyjna: Krystyna Drogoń, Olgierd Gumiński, Andrzej Sośnierz. Na posiedzeniu w dniu 20 czerwca Zarząd ukonstytuował się następująco: 1) Przewodniczący Zarządu – Marcin Święcicki 2) Zastępcy przewodniczącego Zarządu – Andrzej Biernat, Jerzy Kisielewski 3) Skarbnik – Zbigniew Maj 4) Członkowie Zarządu – Ewa Nekanda-Trepka, Wiesław Procyk, Rafał Skąpski. Zarząd nie skorzystał z uprawnień statutowych i nie powołał członka Zarządu po śmierci Wiesława Procyka Stałe komisje działają w składzie: 1) Komisja Konserwatoska: - przewodniczący – prof. Wiesław Procyk, od marca 2023r. Agnieszka Kasprzak - sekretarz – Tomasz Wałdykowski - członkowie – Zbigniew Maj, Ewa Nekanda-Trepka 2) Komisja Przetargowa: - przewodniczący – Jerzy Kisielewski - sekretarz – Tomasz Wałdykowski - członkowie – Agnieszka Kasprzak, Zbigniew Maj Zarząd Komitetu W roku sprawozdawczym odbył 5 posiedzeń w dniach 28 marca, 28 maja, 20 czerwca, 24 września i 10 grudnia.W ramach statutowych, cyklicznych działań Zarząd: − Rozpatrywał i ustalał plany prac konserwatorskich, ostateczny na rok 2022 i wstępny na rok 2023, − Omawiał sprawozdania Komisji Konserwatorskiej z przeglądu przejściowego w dniu 8 września stanu zaawansowania prac konserwatorskich oraz odbioru końcowego przeprowadzonego wdniu 27 października – Zarząd przyjął sprawozdania złożone przez przewodniczącego Komisji Wiesława Procyka − Ustalił terminy i program corocznej Kwesty Zaduszkowej − Omówił i ocenił wyniki Kwesty − Rozpatrzył i zatwierdził bilans i rachunek zysków za 2021r. oraz sprawozdanie Zarządu z działalności Komitetu przedkładane WZCz − Rozpatrzył i zatwierdził materiały na Walne Zebranie Członków zwołane na 20 czerwca − Odbył zebranie w celu ukonstytuowania się Zarządu po wyborze nowego składu przez Walne Zebranie Członków w dniu 20 czerwca − Przyjął nowych członków Komitetu Ponadto Zarząd: − Omówił projekt porozumienia o współpracy z Fundacją Stare Powązki oraz Zarządem Cmentarza i Parafią św. Karola Boromeusza, − Omówił wstępnie propozycję upamiętnienia 50-tej rocznicy powstania Komitetu przypadającej w 2024 roku, − Przedstawiciele Zarządu odbyli rozmowy z Biurem Stołecznego Konserwatora Zabytków oraz Biurem Kultury na temat wspólnych działań z okazji 50-ciolecia Komitetu. Przyjęto ustalenia o zorganizowaniu Konferencji o problematyce konserwatorskiej cmentarzy warszawskich oraz nakręceniufilmu o Kweście. Realizacja filmu została ukończona na początku b.r. i jest on gotowy do rozpowszechniania. Komisja Konserwatorska zebrała się dwukrotnie, w dniu 8 września dokonując tzw. przeglądu przejściowego prac realizowanych w 2022r. oraz w dniu 27 października w celu dokonania odbioru końcowego. Wyniki prac Komisji zostały przedłożone Zarządowi, który nie zgłosił do nich zastrzeżeń. Protokoły odbioru poszczególnych pomników nagrobnych, podpisane przez członków Komisji, znajdują się w dokumentacji obiektów. Zostały także przyjęte przy rozliczeniach przyznanych dofinansowań. Kwesta Zaduszkowa na Starych Powązkach w 2022r. Czterdziestą ósmą Kwestę Powązkowską przeprowadziliśmy w dniach: ➢ 29-go października – sobota ➢ 30-go października – niedziela ➢ 1-go listopada – wtorek, dzień Wszystkich Świętych Zaczynaliśmy od godziny 9-tej, kończyliśmy ok. godz. 19-tej. Liczenie pieniędzy trwało do godz. 21-szej. Po przerwie w 2020r. spowodowanej pandemią wznowiliśmy Kwestę w 2021r. W 2022 roku można stwierdzić, że przebieg kwestowania wrócił w pełni do normy. Jerzy Waldorff, inicjując kwestowanie w dniu Wszystkich Świętych, nie przypuszczał, że jego inicjatywa spotka się z tak pozytywnym odzewem mieszkańców Warszawy, a jego Komitet stanie się wzorem dla wielu podobnych inicjatyw w kraju i za granicą. Znakiem rozpoznawczym kwesty jest jej powtarzalność, odbywa się corocznie od prawie pięćdziesięciu lat. Nie ma drugiego takiego wydarzenia kulturowego w historii powojennej Warszawy. Jej organizatorami i uczestnikami są kolejne pokolenia działaczy i kwestarzy. Kwestowanie zapoczątkowali warszawscy artyści teatru i filmu i do dziś stanowią oni około 40% wszystkich kwestujących. Jednak, formuła kwesty jest obecnie otwarta dla każdego. Do grona kwestarzy dołączyli dziennikarze, publicyści, politycy, działacze stowarzyszeń oraz młodzież licealna i akademicka. Wszystko to sprawia, że Zaduszkowe Kwestowanie na Starych Powązkach stało się niematerialnym dziedzictwem kulturowym Warszawy. Zdając sobie sprawę, że epidemia COVID-19 nie całkiem jeszcze od nas odeszła, w biurze kwesty zapewniliśmy odpowiednie środki ochrony, a wydawanie i odbiór puszek odbywały się na zewnątrz. Dopiero po zmroku czynności te przenieśliśmy do pomieszczeń Parafii. Kwestujący nie korzystali w zdecydowanej większości z przygotowanych dla nich środków zabezpieczających. W Kweście wzięło udział 340 osób, z czego około 30 dwu lub nawet trzykrotnie. Wśród Kwestujących byli: aktorzy, dziennikarze, publicyści, politycy, członkowie Zespołu Mazowsze, Kolejarze, Bractwo Kurkowe, uczniowie i studenci. Tradycyjnie kwestowały całe rodziny, np. Jan Żaryn z 5-ciorgiem wnucząt. Zebrano: 1) Do puszek: − 29 października – 15 tys. zł, ok. 350 zł/osobę; 7% wpływów − 30 października – 37 tys. zł, ok. 400 zł/osobę; 16% wpływów − 1 listopada – 168 tys. zł, ok 1060 zł/osobę; 77% wpływów. 2) Wpłaty kartami płatniczymi – 2110 zł. 3) Skarbonka Jerzego Waldorffa – 5490 zł. Ogółem wpływy z Kwesty wyniosły 233 031 zł. Wróciły więc prawie do poziomu zbiórek przed 2020r. Na uwagę zasługują duże zbiórki indywidualne w dniu 1 listopada; kolejno to: 9058 zł, 7111 zł, 6035 zł, 5808 zł, 3522 zł, 3450 zł, 3300 zł. Ponieważ zbiórka w dniu 1 listopada stanowi corocznie co najmniej 70% wszystkich wpływów, można zastanowić się, czy celowym jest dążenie do kwestowania przez 3 dni. Wydaje się, że po zainstalowaniu oświetlenia wokół Katakumb, co powinno nastąpić w b.r., można byłoby wydłużyć godziny kwestowania. W 2022r. 1 listopada ok. godziny 20-tej Cmentarz był jeszcze pełen odwiedzających, szczególnie w alejkach wokół Katakumb. Organizacyjnie powinniśmy sobie poradzić z większą liczbą Kwestujących i dłuższą zbiórką tego dnia. Prace konserwatorskie w 2022r. Zamierzenia na 2023r. Od 2014 roku prace renowacyjne i konserwatorskie koncentrujemy w najstarszej części cmentarza, którego wschodnią granicę stanowiły dzisiejsza kwatera 1 i 2, zachodnią – 17 i 18, a południową – południowa ściana Katakumb, które liczyły wówczas 197 łokci, czyli 118 metrów długości. Kolejno odnowiliśmy: 1) Aleję Zasłużonych – 2014-2015 – 109 pomników nagrobnych 2) Aleję Katakumbową – rząd kaplic i pomników po północnej stronie Katakumb – 84 kaplice i pomniki nagrobne w latach 2017-2020 3) Od 2020r. odnawiamy obiekty (30 sztuk) w kwaterach 13, 14, 15 i 16 wzdłuż alei od bramy św. Honoraty do Katakumb. Prace zakończymy w 2023r. 4) W 2021 roku rozpoczęliśmy odnawianie XIX-wiecznych nagrobków usytuowanych po północnej stronie Al. Katakumbowej w kwaterach od 2 do 18. Prace te, 30 pomników nagrobnych, chcieliśmy zakończyć w 2024, jubileuszowym, roku. Jednak wobec zmniejszonej pomocy Miasta i Ministerstwa jest to mało realne. Wydaje się, że rok 2025 jest w tej chwili bardziej prawdopodobny. W roku sprawozdawczym wykonaliśmy prace konserwatorskie przy 11-tu pomnikach nagrobnych. Wprawdzie w stosunku do 2021 roku liczba odnowionych obiektów zmalała z 17-tu do 11-tu, jednak wartość prac wzrosła o ok. 40 000 zł. Ilość wykonanych projektów nie zawsze świadczy o kosztach prac. Odnawiane obiekty po północnej stronie Al. Katakumbowej są przeważnie położone na dwóch, a czasem nawet na 4 polach grobowych. Często są także opuszczone i mocno zniszczone, przez co koszt odnowienia jest wyższy. Spośród odnawianych w 2022r. pomników na szczególną uwagę zasługują: 1) Mogiła Pięciu Poległych w kwaterze 178 – pochowani są w niej polegli w manifestacji patriotycznej na Krakowskim Przedmieściu w dniu 27 lutego 1861r.: Filip Adamkiewicz - robotnik, Michał Arcichiewicz – uczeń, Karol Brendel – czeladnik krawiecki, Marcel Kraszewski i Zdzisław Rutkowski – ziemianie. Pogrzeb Pięciu Poległych, pochowanych we wspólnej mogile, stał się kolejną manifestacją patriotyczną; uczestniczyły w nim delegacje również z pozostałych zaborów. Zaraz po pogrzebie powstała inicjatywa wzniesienia na mogile pomnika, wyznaczono nawet datę jego poświęcenia na 1 lipca 1861r. Jednak na jego powstanie czekano aż do 1915r., do czasu wypędzenia Rosjan z Warszawy. Grób Pięciu Poległych szybko stał się centralnym punktem cmentarza. Organizowano przy nim kolejne manifestacje patriotyczne w rocznice ważnych dla Polski wydarzeń, np. Konstytucji 3-go maja. W dniach Święta Zmarłych przy grobie stał żołnierz rosyjski z karabinem i pilnował aby nie składano kwiatów. Do 1915r. na grobie nie było nawet kopczyka – jedynie trawa. W 1915r. stanął tam po wielu latach oczekiwań skromny nagrobek kamienny rzeźbiarza Bolesława Dobrzyńskiego. W czasie wojny uległ jednak uszkodzeniu. Odnawiamy go w związku ze 160-tą rocznicą wydarzeń z 1861r. oraz przypadająco w 2023r. rocznicą wybuchu powstania styczniowego. 2) Pomnik nagrobny Jadwigi Łuszczewskiej „Deotymy” w kwaterze 64 rząd 1. Jadwiga Łuszczewska ps. „Deotyma” (1834- 1908) była znaną powieściopisarką i poetką. W Warszawie prowadziła salon literacki. Angażowała się w działalność niepodległościową i patriotyczną. Jest autorką powieści „Panienka z okienka”. Grób rodziny Łuszczewskich (ojca i starszej siostry) posiada duże walory artystyczne. Rzeźbiarz Daniel Zaleski w 1867r. na zlecenie rodziny ustawił na grobie Wacława Łuszczewskiego (ojca Deotymy) pomnik Anioła Sądu Ostatecznego jako skrzydlatą siedzącą postać z trąbą w prawej i wieńcem laurowym w lewej ręce. Głowa wzorowana jest na rzeźbach rzymskich. Stan zachowania cennej rzeźby – znaczna destrukcja – był czynnikiem decydującym o podjęciu prac konserwatorskich przy pomniku. 3) Pomnik nagrobny Cypriana Godebskiego w kwaterze 10 rząd 4 po północnej stronie Al. Katakumbowej. Cyprian Godebski (1765-1809) był wydawcą pisma literackiego „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pułkownikiem, oficerem oświatowym w Legionach Dąbrowskiego we Włoszech. Poległ w bitwie z Austriakami pod Raszynem w 1809r. Jest to pierwszy chronologicznie klasyczny pomnik w typie sarkofagu rzymskiego na Powązkach. Jego fundatorem był przyjaciel Godebskiego – Franciszek Ksawery Kossecki, towarzysz poety w działaniach wojennych i pracy literackiej. Sarkofag wykonano z piaskowca szydłowieckiego, ze skromną, prostą ale symboliczną dekoracją – na korpusie sarkofagu widzimy miecz i tarczę a na tympanonie orła z rozpostartymi skrzydłami. Podczas pierwszych prac konserwatorskich w 1981 roku odkryto dodatkowy, dotychczas nieznany napis: „ Sta viator heroen calear” (stań wędrowcze, odwiedzasz bohatera). Autor wydrapanego jakimś ostrym narzędziem napisu jest nieznany i zapewne takim już pozostanie. Wymienione powyżej pomniki nagrobne są symboliczne i łączą w sobie zarówno walory historyczne (znane wydarzenie historyczne 1861r., osoba znanego poety i żołnierza legionów oraz znana literatka) z wartościami artystycznymi. Taki jest właśnie cel działania Komitetu. Ocalić od zniszczenia i zapomnienia groby wybitnych Polaków spoczywających na Narodowej Nekropolii – Polskim Panteonie – jakim są Stare Powązki. 4) Skromny pomnik Józefa Sułowskiego w kwaterze 0 rząd 2 jest przykładem tradycji środowisk. Pomnik Sułowskiego – działacza środowiska niesłyszących odnowiony został z inicjatywy Instytutu Historii Głuchych „Surdus Historicus” 5) Dzięki stałemu wsparciu finansowemu firmy „Bolsius” przeprowadziliśmy drobne naprawy, oczyszczenie i prace porządkowe przy 15-tu pomnikach w Alei Zasłużonych. Dzięki takim zabiegom jesteśmy w stanie utrzymywać Aleję w dobrym stanie bez konieczności przeprowadzania kompleksowych prac konserwatorskich. Chcielibyśmy prowadzić analogiczne działania w odnowionej Alei Katakumbowej. Do tej pory nie udało nam się znaleźć takiego opiekuna. Firma „Bolsius”, która została opiekun Alei Zasłużonych ma siedzibę w Poznaniu, tym większe jest więc nasze uznanie dla niej. W roku 2023 i 2024 skoncentrujemy się na dokończeniu wytypowanych do odnowienia pomników po północnej stronie Al. Katakumbowej w kwaterach 2-18. Są to najstarsze istniejące nagrobki na Starych Powązkach, reprezentują ówczesne style w architekturze i rzeźbie, których twórcami byli najwybitniejsi artyści tamtych czasów. Pochowani w nich są przedstawiciele znanych rodzin warszawskiej burżuazji i świata kultury. W 2023 roku planujemy odnowić 12 nagrobków za kwotę około 550 tys. zł. Powodzenie zamierzeń zależeć będzie m. in. głównie od ilości pozyskanych na nie środków.