TOWARZYSTWO MIŁOŚNIKÓW PIWNICZNEJ

Opis głównych działań

W roku 2023 uwaga Towarzystwa skupiona była w głównej mierze na staraniach o funkcjonowanie Muzeum, a także realizacji 3 projektów związanych z działaniami propagującymi umiejętności tkania rękawic furmańskich, wpisaną na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego (co nastąpiło w dn. 9 listopada 2022 r.) decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Piotra Glińskiego. Był to pierwszy etap na drodze do wpisu na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO, o co będzie można wnioskować w roku 2030. Przy czym stroną wnioskującą w tym przypadku będzie już MKiDN. Muzeum w 2023 r. do maja, było otwierane głównie dla grup zorganizowanych po wcześniejszym ustaleniu terminu. Były to dyżury pełnione wyłącznie społecznie w miarę wolnego czasu członków Towarzystwa (Barbara Talar, Wojciech Grucela, Halina Gumulak, Andrzej Talar, Grzegorz Talar). Od 1 czerwca do 31 grudnia otrzymywaliśmy na obsługę muzeum dotację za pośrednictwem MGOK w wys. 2 800,00 zł brutto miesięcznie. W ciągu roku obsłużono 3553 osoby zwiedzające Muzeum, z tego w zorganizowanych grupach 1095 os.; korzystający z biletów ulgowych 1215 os., tym młodzież szkolna 802 os.; zwiedzający bezpłatnie 114 os.; obcokrajowcy 27 os. Ok. 250, to mieszkańcy gminy Piwniczna-Zdrój, w tym dzieci i młodzież z przedszkoli i szkół uczestniczące w lekcjach muzealnych o różnej tematyce oraz piwniczanie przychodzący do muzeum rodzinnie. Pozyskiwane były eksponaty do zbiorów muzeum, które były poddawane konserwacji (czym zajmował się Andrzej Talar w ramach pracy społecznej) i niektóre już trafiły do zbiorów, z czego część na ekspozycję, a część do magazynu. Wspomniane wcześniej 3 projekty, realizowane w 2023 r. były dofinansowane ze środków krajowych, a w tym: 1. MKiDN – Program Kultura ludowa i tradycyjna – tytuł: Muzealne warsztaty tkania rękawic furmańskich z „mistrzem tradycji” - Bernadetą Musiał. (dotacja w wys. 20 000,00 PLN, okres realizacji 1 maja do 31 grudnia 2023). Warsztaty były działaniem, które miało na celu przekazanie kolejnym osobom w sztafecie pokoleń, niepowtarzalnej tradycji regionu. Zajęcia były przeznaczone dla osób w różnym wieku, ze zdolnościami manualnymi, cierpliwych i wytrwałych. 6 osób z terenu gminy Piwniczna-Zdrój, w wieku od 24 do 62 lat, uczyło się wytrwale od "Mistrza tradycji". Po 7 miesiącach szkolenia, wszyscy uczestnicy otrzymali "Certyfikat Rękawicznika - Instruktora tkactwa przestrzennego", uprawniający do samodzielnego prowadzenia warsztatów tkania tradycyjnych rękawic furmańskich. Tym samym dołączyli do grona blisko 30-osobowej grupy zapaleńców, którzy starają się działać na rzecz zachowania i przekazania kolejnym osobom, tej wyjątkowej na skalę Polski umiejętności, aby wciąż była żywa. Zakładano, że każda osoba uczestnicząca w warsztatach, wykona co najmniej 1 parę rękawic, wzorowanych na starych, zabytkowych, jakie zachowały się w piwniczańskim Muzeum Regionalnym lub w zbiorach innych polskich muzeów. Każda osoba wykonała to założenie, więc rezultatem zadania jest 6 par rękawic wg tradycyjnego wzoru, znajdującego się w zbiorach piwniczańskiego muzeum. Ponadto każda osoba wykonała dodatkowo co najmniej 1 parę rękawic wg własnego pomysłu, jeżeli chodzi o wzór i dobór kolorów. Były też takie, które wykonały dodatkowo nawet 3-5 par rękawic w różnych kolorach, a więc zostały osiągnięte rezultaty zadania na poziomie wyższym, niż zakładano. Warsztaty z "Mistrzem tradycji" były też okazją do promocji dorobku samego Muzeum Regionalnego Towarzystwa Miłośników Piwnicznej, które od 1978 r. jest miejscem ochrony i przekazywania wiedzy o historii, tradycji i dziedzictwie kulturowym miasta i regionu. 2. Narodowego Centrum Kultury (ze środków MKiDN, w ramach Programu EtnoPolska); tytuł zadania: „Wystawa rekonstrukcji zabytkowych rękawic furmańskich” (dotacja w wys. 52 000,00 PLN, termin realizacji od 1 lipca do 17 października 2023). Zostały zorganizowane 4 wystawy, które odbywały się w Skansenie Szymbarku, w Centrum Edukacyjnym NATURA 2000 W Myczkowcach (Bieszczady), u nas - w Piwnicznej-Zdroju (w Pijalni Artystycznej) i na koniec w Jaworzynce k/Koniakowa (Beskid Śląski) w Muzeum Regionalnym „Na Grapie”. Powstał też katalog wystawy (nakład 2 tys. egz.) oraz prezentacja multimedialna, opowiadająca o tradycjach tkackich w Karpatach i współczesnych aspektach promocji tej wyjątkowej, zachowanej tylko u nas umiejętności. Były także organizowane pokazy tkackie w trakcie wernisaży poszczególnych wystaw. W wernisażach brało udział ok. 30 os. każdorazowo, natomiast łączna liczba odwiedzających wystawę to 3229 os. Wystawa rekonstrukcji zabytkowych rękawic furmańskich, była działaniem popularyzującym zanikające zjawiska kultury ludowej, realizowana w poszczególnych miejscach, miała za zadanie zachęcić kolejne osoby do nauki tkania, aby ochronić umiejętność przed zapomnieniem, a także sprawić aby rękawice furmańskie stały się jednym z wyróżników regionu, kojarząc się bezpośrednio z kulturą ludową Czarnych Górali. Umiejętność tkania łapawic, była przez wieki wspólnym elementem tradycji górali Karpat na terenie Polski, Słowacji i Ukrainy. Pod koniec XX wieku ta umiejętność niemalże zanikła. Żywa jest nadal tylko w regionie gminy Piwniczna-Zdrój. Tak więc organizacja wystaw w innych miejscach na południu Polski, miała podkreślić bogactwo kultury Czarnych Górali, ale także wspierać odtworzenie tej tradycji w innych regionach - od Bieszczadów po Beskid Śląski. Wystawa była odpowiedzią na potrzeby społeczności lokalnych i regionalnych, dla których ważne jest dziedzictwo kulturowe, a szacunek dla dorobku kulturowego poprzednich pokoleń jest podstawą budowania tożsamości. Zachowanie ciągłości tradycji oraz jej rozkwit w obecnej formie jest szansą na zbudowanie na niej jednego z wyróżników naszego regionu oraz podkreślenie wartości lokalnego dziedzictwa kulturowego. Fakt, że umiejętność tkania rękawic furmańskich, znana niegdyś w całym pasmie Karpat, przetrwała na taką skalę tylko u nas, co było podkreślane podczas każdego wernisażu, buduje silne poczucie tożsamości Czarnych Górali na tle innych grup Górali w Polsce. Z kolei, szeroka promocja tej umiejętności, jak i rękawic wykonanych we współczesnym wzornictwie i nowoczesnej kolorystyce prezentowanych przy okazji działań zadania, pomoże nam budować lokalną tożsamość, a także odrębność i bogactwo kultury Czarnych Górali, w świadomości ludzi w Polsce i na świecie. Wpłynęło to także bezpośrednio na powiększenie się grupy aktywnych przestrzennych tkaczy na terenie gminy Piwniczna-Zdrój, która do tej pory liczyła 21 osób dorosłych i kilkoro dzieci. Obecnie jest to już ponad 30 osób dorosłych, a na warsztaty tkackie organizowane w szkołach i w muzeum zgłosiło się 33 dzieci z całej gminy. Jako tkacze rękawic furmańskich kilkukrotnie w ciągu roku spotykamy się na festynach i jarmarkach, a teraz także na cotygodniowych spotkaniach ,,robótkowych’’, dążąc do tego, aby ochronić umiejętność tkania rękawic, co jest istotnym elementem dla wspólnoty dziedzictwa kulturowego Górali Nadpopradzkich. Ta działalność umożliwi przekaz międzypokoleniowy, pełniący funkcję integracyjną, a także afirmującą lokalne wspólnoty. Zadanie wpisało się w cel programu, jakim jest tworzenie warunków dla wzmacniania lokalnej tożsamości kulturowej i uczestnictwa w kulturze na poziomie lokalnym i regionalnym, obejmując działania na rzecz trwałości tradycji Czarnych Górali oraz twórcze ich wykorzystanie. Realizacja zadania była niepowtarzalną okazją do rozwijania działań z zakresu edukacji regionalnej i upowszechniania wiedzy na temat tradycyjnych wartości obecnych w kulturze lokalnej, bezpośrednio nawiązując do tradycji kulturowych, inspirując jego uczestników, ukazując je we współczesnych kontekstach. 3. Narodowego Instytutu Dziedzictwa (środki MKiDN) – tytuł zadania: „Rękawice furmańskie? Przekaż dalej! Szkółka tkactwa przestrzennego.” - kwota dofinansowania to prawie 37 00,00 zł, termin realizacji od 1 czerwca do 31 października 2023 r. W ramach zadanie były prowadzone warsztaty w Muzeum oraz wśród dzieci i młodzieży w 4 szkołach w gminie (SP nr w Piwnicznej-Zdroju, SP nr 2 w Piwnicznej -Kosarzyskach, w Głębokiem i w świetlicy w Łomnicy Zdroju). Ponadto, były też zorganizowane warsztaty plenerowe w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa podczas XIV Festiwalu Biegowego, któremu towarzyszył Festiwal Lachów i Górali. W całym zadaniu wzięło udział ponad 60 uczestników, z czego 43 dzieci z gminy, w ramach warsztatów szkolnych i muzealnych. Dzięki realizacji zadania udało się pozyskać większą liczbę form tkackich do prowadzenia kolejnych warsztatów, w tym do wypożyczania dla piwniczańskich tkaczy w razie potrzeby. Mamy w sumie 15 form na rękawice, 15 na czapki i 32 na paluch (do prowadzenia mini warsztatów tkackich - trwających 3-4 godz.). Głównym celem Zadania było zapoznanie ok. 50 osób, głównie dzieci i młodzieży z terenu miasta i gminy Piwniczna-Zdrój oraz najbliższego regionu, z tradycją tkania na krosnach przestrzennych, nauka tej unikatowej techniki oraz ukazanie roli niematerialnego dziedzictwa w kulturze lokalnej i ogólnopolskiej. Ważnym celem zadania była także popularyzacja unikatowego dziedzictwa niematerialnego w regionie oraz wzrost zaangażowania Depozytariuszy zjawiska wpisanego na Krajową listę NDK w przekazywanie swojej wiedzy i umiejętności kolejnym pokoleniom. Zadanie miało umożliwić tworzenie warunków dla wzmacniania lokalnej tożsamości kulturowej i uczestnictwa w kulturze na poziomie lokalnym i regionalnym, obejmowało działania na rzecz trwałości tradycji i twórcze ich wykorzystanie, umożliwienie przekazu międzypokoleniowego, pełniącego funkcję integracyjną wspólnoty w danym regionie. Jego realizacja miała służyć rozwijaniu działań z zakresu edukacji regionalnej i upowszechniania wiedzy na temat tradycyjnych wartości obecnych w kulturze, a także zachęcać do inspirowania się nią oraz ukazywać ją we współczesnych kontekstach. Zadania zostały rozliczone, a sprawozdania zatwierdzone przez instytucje zarządzające. Towarzystwo było współorganizatorem „Dnia Rękawicy Furmańskiej” (to kolejne wydarzenie w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa), w dn. 16 września 2023, w którym wzięło udział ponad 200 uczestników. W ramach wydarzenia były prezentowane wyroby piwniczańskich tkaczy, odbywał się pokaz obróbki wełny, można było skosztować pieczonej jagnięciny, a także odwiedzić Bacówkę Edukacyjną Popradzkiego Parku Krajobrazowego w Kokuszce oraz zajrzeć do bacy, pasącego owce na hali – w bacówce p. Wojciecha Długosza z Kokuszki. TMP włączyło się także w organizację 98. Walnego Zgromadzenie Delegatów Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, które odbywało się w dn. 21–24 września 2023 roku. (głównym organizatorem było MCK „Sokół” w Nowym Sączu, gdzie odbywała się m. in. towarzysząca mu konferencja pt.: "Antropologia sensoryczna – zmysły jako przedmiot badań i narzędzie badawcze”). U nas w muzeum (podczas dnia wyjazdowego) gościliśmy ponad 70 uczestników Zgromadzenia, którzy byli zaskoczeni bogactwem zbiorów, i jednocześnie rozczarowani warunkami naszej pracy, czyli ciasnotą i brakiem środków na funkcjonowanie. Byli to znawcy i badacze szeroko pojętej kultury i tradycji ludowej z całego kraju, w tym wykładowcy wyższych uczelni, pracownicy muzeów i innych instytucji kultury. Przedstawiciele Towarzystwa brali udział w IX Kongresie Kultury Regionów, organizowanym przez Małopolskie Centrum Kultury „Sokół” w Nowym Sączu (październik 2023). Niestety rok 2023 nie obył się bez smutnych okoliczności związanych ze śmiercią naszych członków i osób wspierających naszą działalność. Zmarł kol. Krzysztof Stanisław Wolak (a tuż po nim jego żona Krystyna). Zmarł także, bardzo serdecznie zainteresowany naszą działalnością i często nas odwiedzający – p. Grzegorz Oleś, od którego pozyskaliśmy do zbiorów naszego Muzeum niezliczoną ilość starych zdjęć, dokumentów i innych eksponatów – pamiątek po rodzinie Dagnanów. Zmarła również mama naszej długoletniej prezes Zarządu Haliny Haraf – p. Stanisława Haraf, mąż kol. Teresy Tomaszewskiej - Kazimierz oraz żona naszego kolegi Tadeusza Zielińskiego - Jolanta. Niedawno zmarł także p. Antoni Leśniak – osoba niezwykle zasłużona dla naszej miejscowej kultury.