POLSKO - CZESKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE

Opis głównych działań

Główne cele statutowe Polsko-Czeskiego Towarzystwa Naukowego (PCzTN) to inspirowanie i prowadzenie badań nad historycznymi i współczesnymi problemami Polski i Czech oraz stosunków polsko-czeskich, inspirowanie i organizowanie polsko-czeskiej współpracy badawczej, upowszechnianie ugruntowanej naukowo wiedzy o Polsce i Czechach oraz ich wzajemnych relacjach, zabieganie o jak najszerszą aplikację wyników badań naukowych w kształtowaniu politycznych, społecznych, kulturalnych i gospodarczych stosunków polsko-czeskich. W 2023 r. liczba członków PCzTN wzrosła o 29 (przyjęto 32, zmarło 2, zrezygnowała 1 osoba) i w dniu 31 XII wynosiła 461 (rejestr wszystkich byłych i obecnych członków zawierał 502 pozycji). Są to pracownicy nauki (głównie dziedzin humanistycznych i społecznych), ale także przedstawiciele innych środowisk – archiwiści, nauczyciele, działacze samorządowi, pracownicy instytucji kultury itd. Reprezentują oni przede wszystkim ważniejsze ośrodki naukowe Polski i Republiki Czeskiej: Wrocław, Poznań, Warszawa, Opole, Katowice, Kraków, Lublin, Rzeszów, Łódź, Toruń, Szczecin, Praga, Hradec Králové, Ołomuniec, Ostrawa, Brno, Czeskie Budziejowice, Pardubice, Pilzno; nie brak jednak też przedstawicieli mniejszych ośrodków przygranicznych (np. Kłodzko, Cieszyn, Czeski Cieszyn, Opawa), a nawet bardzo odległych od granicy (np. Słupsk). Ponadto kilka osób to obywatele Niemiec, Słowacji i Ukrainy. Wielu członków Towarzystwa pełniło lub pełni ważne funkcje publiczne, np. rektorów wyższych uczelni i członków władz samorządów terytorialnych. Wewnętrzna struktura organizacyjna PCzTN nie uległa zmianie. Podstawowymi jednostkami było 5 stałych Komisji merytorycznych, które skupiają członków według zainteresowań poszczególnymi dziedzinami naukowymi: Komisja I Nauk Historycznych Komisja II Nauk Filologicznych Komisja III Nauk Społecznych Komisja IV Nauk Przyrodniczych i Ścisłych Komisja V Nauk Stosowanych. Funkcję oddziałów terenowych pełniły 4 Przedstawicielstwa: Brno, Poznań, Opole, Ziemia Kłodzka (siedziba w Kudowie Zdroju). Ponadto istniał - jako ciało wspólne Towarzystwa i Polsko-Czeskiej Asocjacji Uniwersytetów - Komitet Doradczy (rektorzy-seniorzy uczelni pogranicznych). Określone długofalowe zadania wykonywały 3 zespoły robocze: ds. podręczników szkolnych (w końcu roku przekształcony w zespół dydaktyczny), ds. badań Ziemi Kłodzkiej, ds. bibliografii bohemistyki polskiej; w trakcie organizacji jest zespół ds. kultury kulinarnej. PCzTN współpracowało w 2023 r. nadal z wieloma partnerami polskimi i zagranicznymi, którzy niejednokrotnie świadczyli Towarzystwu istotne wsparcie. Były to przede wszystkim wyższe uczelnie (z czeskiej strony zwłaszcza Uniwersytet Śląski w Opawie, z polskiej strony - Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Opolski i Uniwersytet Śląski w Katowicach) oraz inne placówki naukowe (np. Instytut Historyczny Akademii Nauk Republiki Czeskiej, Instytut Śląski w Opolu). Wśród partnerów były też placówki dyplomatyczne i konsularne (zwłaszcza Ambasada RP w Pradze), instytucje kultury (np. Dolnośląska Biblioteka Publiczna im. T. Mikulskiego we Wrocławiu – tu znajduje się obecnie siedziba Towarzystwa, Muzeum Kultury Ludowej Pogórza Sudeckiego w Kudowie-Zdroju, Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu, Narodowa Pedagogiczne Muzeum i Biblioteka J. A. Komeńskiego w Pradze), samorządy terytorialne różnych szczebli, organizacje pozarządowe (np. Stowarzyszenie Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, Fundacja AriAri). PCzTN jest też partnerem Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich UE). Z 3 partnerami (Instytut Śląski w Opolu, Wydział Filozoficzno-Przyrodniczy UŚ w Opawie, Akademia Nauk Stosowanych Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu) Towarzystwo łączą podpisane wcześniej długofalowe porozumienia o współpracy, w 2023 r. porozumienia takie podpisane zostały z 2 partnerami ukraińskimi (Narodowy Uniwersytet „Politechnika Lwowska”, Lwowski Uniwersytet Biznesu i Prawa). Zdecydowana większość zadań z zakresu działalności pożytku publicznego realizowana była we współpracy z jednym lub kilkoma wymienionymi wyżej partnerami. Działalność PCzTN w 2023 r. była niekorzystnie uwarunkowana skutkami zjawisk zarówno z kilku poprzednich lat, jak i aktualnych: epidemia, konsekwencje agresji rosyjskiej na Ukrainę, a zwłaszcza skokowo rosnąca inflacja. Uwarunkowania te powodowały różnorodne zaburzenia w realizacji szeregu zadań, przede wszystkim konferencyjnych (odwołanie, przesunięcie terminu, ograniczenie programu, zmiana formy itd.) i wydawniczych; znacznie utrudnione było też planowanie merytoryczne i organizacyjno-finansowe. Tym bardziej trzeba podkreślić, że udało się sfinalizować kilkuletnie przygotowania do strategicznego przedsięwzięcia w postaci II Kongresu Czechoznawstwa Polskiego i Polonoznawstwa Czeskiego. Do roli głównych współorganizatorów pozyskano Stowarzyszenie Solidarność Polsko-Czesko-Słowacka, Uniwersytet Opolski, Instytut Śląski w Opolu, Uniwersytet Karola w Pradze i Instytut Historyczny Akademii Nauk RCz; ponadto w organizacji Kongresu uczestniczyło ok. 30 instytucji partnerskich. Powołany z inicjatywy PCzTN w marcu 2022 r. Komitet Naukowo-Programowy Kongresu pracował ze znaczącym udziałem członków Towarzystwa (m. in. dwóch współprzewodniczących). Cele i założenia programowe Kongresu przedstawiono na stronach internetowych https://kongresplcz2023.uni.opole.pl i https://www.hiu.cas.cz/aktuality/ii-kongres-polskych-bohemistickych-a-ceskych-polonistickych-studii Kongres obradował na 2 sesjach: w Opolu (24-27 IX) i w Pradze (15-18 X). Na program obu sesji składały się obrady plenarne, łącznie 10 sekcji, seminariów i sympozjów, a także wydarzenia towarzyszące. Ponadto jako „wydarzenia okołokongresowe” odbyły się Dni Kultury Czeskiej we Wrocławiu i Wałbrzychu, konkurs wiedzy o sąsiedzie dla polskiej i czeskiej młodzieży szkolnej w Nowej Rudzie, wystawa polsko-czeska w Lesznie i I Czeskie Dni w Opolu. Rezultatem obrad kongresowych są bogate i różnorodne materiały, które są sukcesywnie publikowane. Opracowywane są syntetyczne wnioski, adresowane do środowisk naukowych oraz instytucji i władz, mających wpływ na rozwój polsko-czeskiej współpracy naukowej i kulturalnej. Na zakończenie sesji opolskiej Kongresu odbyło się sprawozdawczo-wyborcze Walne Zgromadzenie PCzTN (27 IX), na którym wybrano władze Towarzystwa na kadencję 2023-2027. Zarząd w 2023 r. odbył 6 posiedzeń, każdorazowo wspólnie z Komitetem Naukowo-Programowym Kongresu, a dwakroć z dodatkowym programem naukowym: Hradec Králové 23 III (z panelem „Czeska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej 2022”), Wrocław 20 VI, Opole 24 IX i 27 IX, Praga 15 X, Cieszyn 4-5 XII (z konferencją „Kongresy Czechoznawstwa Polskiego i Polonoznawstwa Czeskiego a polsko-czeska współpraca instytucji i organizacji naukowych”). Ponadto PCzTN w 2023 r. realizowało we współpracy z różnymi partnerami polskimi i zagranicznymi następujące ważniejsze programy, projekty i zadania: 1/ Kontynuacja prowadzonego od 2008 r. międzynarodowego (Polska, Czechy, Słowacja, Ukraina, Litwa) programu rejestracji, dokumentacji, badania i udostępniania prywatnych kolekcji jako ważnej formy dziedzictwa kulturowego (''muzea domowe''). PCzTN jest w ramach tego programu jednym z głównych koordynatorów Międzynarodowej Sieci Muzeów Domowych. Odbyło się m. in. XVI Międzynarodowe Forum Muzeów Domowych z sympozjum „Pogranicza kulturowe w Europie Środkowo-Wschodniej i strażnicy pamięci” (Nowy Sącz 26-27 V), a także seminarium „Małe muzea. Federacja” (Kłodzko-Broumov-Nowa Ruda 30 XI-2 XII). Część materiałów konferencyjnych wydano dzięki współpracy z Muzeum Okręgowym w Nowym Sączu. Kontynuowano też przygotowania do druku 4. zeszytu materiałów metodyczno-informacyjnych dla zbieraczy oraz do uruchomienia portalu Sieci. 2/ Bibliografia polskich publikacji bohemistycznych i słowacystycznych. Kontynuowano gromadzenia danych. 3/ Porównawcza analiza polskich i czeskich podręczników szkolnych pod kątem kształtowania obrazu sąsiada. Program jest realizowany przez wspomniany wyżej interdyscyplinarny polsko-czeski zespół specjalistów. Zespół m. in. zorganizował jedno z seminariów w ramach sesji opolskiej II Kongresu. 4/ Historyczne i współczesne problemy regionu kłodzkiego jako pogranicza kulturowego i politycznego. Kontynuowano m. in. prace nad koncepcją dokumentacji, badań i popularyzacji wiedzy nt. mikroregionu kudowskiego (b. „Czeski Zakątek”). 5/ Działalność wydawnicza. Po znacznym sukcesie wydawniczym, jakim okazała się publikacja PCzTN: Jan Rychlík, Władimir Penczew, Historia Czech (Wrocław 2020), kontynuowano w 2023 r. przygotowania do II wydania tej publikacji. Kontynuowano też przygotowania do publikacji syntezy historii Słowacji autorstwa Jana Rychlíka z zespołem; m. in. zorganizowano seminarium recenzyjne (Nowy Sącz 25 V). Ponadto kontynuowano prace nad publikacją materiałów konferencji organizowanych w latach poprzednich i podjęto prace nad publikacją materiałów pokongresowych. 6/ Partnerski udział w projektach finansowanych z funduszy Unii Europejskiej i innych. 7/ Seminarium konsultacyjne „Ośrodek międzynarodowej współpracy kulturalnej w Dunajowie (Ukraina) – geneza idei, założenia programowe i organizacyjne, możliwości realizacji” (Nowy Sącz-Stary Sącz 4-6 IX).