SIEĆ OBYWATELSKA WATCHDOG POLSKA

Opis głównych działań

I. Skrócone podsumowanie działalności w 2023 roku W 2023 roku Stowarzyszenie świętowało swoje 20-lecie. Był to również rok wyborów parlamentarnych i referendum, dużo naszych działań było związanych z tym tematem. Angażowaliśmy się w działania związane ze zmianą w ustawie o informacji publicznej. Został przygotowany projekt ustawy o swobodnym dostępie do informacji, który opracowali dr Łukasz Prus i dr Karolina Kulińska-Jachowska z Uniwersytetu Wrocławskiego. Projekt był także konsultowany z dr Michałem Bernaczykiem, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego. Najważniejsze założenia ustawy zostały skonsultowane także z osobami uczestniczącymi w Zjeździe Fanek i Fanów Jawności. Kontynuowaliśmy nasze działania dotyczące tzw. wyborów kopertowych i wydanych danych wyborców Poczcie Polskiej. W tym roku działania były utrudnione z uwagi na przyjętą pod koniec 2022 roku ustawę abolicyjną, która w przypadku naszych zażaleń na brak podjęcia działań przez prokuratury stała się częstą podstawą uzasadniającą oddalenia kolejnych spraw. Pod koniec roku została powołana Komisja Śledcza do zbadania legalności, prawidłowości oraz celowości działań podjętych w celu przygotowania i przeprowadzenia wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w 2020 r. w formie głosowania korespondencyjnego (SKGK), a podczas jednego z pierwszych posiedzeń poinformowano, że na świadka zostanie wezwany Szymon Osowski. (Strona główna komisji) Ważnym tematem była niezależność lokalnych mediów i wolność słowa - zaangażowaliśmy się w przeciwdziałania SLAPP. Prowadziliśmy strategiczne postępowania sądowe w Europejskim Trybunale Praw Człowieka, w polskich sądach administracyjnych i sądach karnych. Prowadziliśmy szkolenia dla lokalnych watchdogów oraz fanów i fanek jawności. Analizowaliśmy dokumenty i informacje z aktywistami na stronie SprawdzamyJakJest.pl, przy okazji współpracując z innymi organizacjami społecznymi. Razem z Fundacją dla Polski przeprowadziliśmy drugi konkurs dotacyjny dla organizacji strażniczych. W styczniu 2023 roku Stowarzyszenie otrzymało 30 tys. złotych z TVP. Był to wynik wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie. z powództwa Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej w Warszawie przeciwko Telewizji Polskiej S.A. Otrzymane pieniądze przekazaliśmy Fundacji Media Forum, która przeznaczyła je na przygotowanie publikacji szkoleniowej dla dziennikarek i dziennikarzy. Wzięliśmy udział w kampanii referendalnej - przygotowaliśmy spot radiowy i telewizyjny, który był nadawany w regionalnych i krajowych mediach publicznych. Z uwagi na plebiscytowy charakter referendum namawialiśmy do jego bojkotu poprzez odmowę przyjęcia karty do głosowania. Zorganizowaliśmy wiele wydarzeń - online i stacjonarnie - w tym dwa zjazdy związane z prawami człowieka - we wrześniu był to Zlot Fanek i Fanów Jawności oraz Święto Praw Człowieka i Praworządności w grudniu. Kontynuowana była działalność naszych przedstawicielek w koalicji Nasz Rzecznik. Opiniowaliśmy propozycje legislacyjne, wspólnie z innymi organizacjami zabieraliśmy głos w ramach listów otwartych i stanowisk. Wydawaliśmy raporty z monitoringów. Pisaliśmy teksty na nasze strony internetowe. Nasze działania w liczbach wyglądały następująco: ● 1306 - tyle spraw zarejestrowaliśmy w 2023 roku, to nasz rekord. Poprzedni padł w roku 2021, i było to 1250 spraw. Dla porównania — w 2016 r. było ich zaledwie 761. ● 800 - to liczba osób, którym w 2023 roku pomogli nasi prawnicy i prawniczki, niektóre osoby wracały do nas z różnymi sprawami ● 3695 - to łączna liczba wniosków o informację wysłanych przez nas w 2023 roku - dla porównania w 2022 było ich 3457. Na tę liczbę składa się 2828 wniosków wysłanych w ramach naszych monitoringów, 636 wnioski wysłane we współpracy z Fundacją Ocalenie i Fundacją Niech Żyją! oraz 231 wniosków w naszych sprawach do pojedynczych instytucji - to o 60 wniosków więcej niż w 2022 roku . ● 665 - tyle wniosków wysłały inne organizacje korzystając z naszego systemu fedrowanie.siecobywatelska.pl ● 150 – tyle wyroków zapadło w naszych sprawach w sądach administracyjnych. To tyle samo co rok wcześniej. W 2021 roku było ich 178 (chwilowy wzrost związany ze wstrzymaniem spraw na czas pandemii). We wcześniejszych latach liczba oscylowała pomiędzy 150 a 160 wyroków rocznie ● 205 - to łączna liczba tekstów, które ukazały się na naszych stronach internetowych. To więcej o 55 niż w 2022 roku ● 12 to liczba otwartych wydarzeń w internecie - nasze dyskusje z ekspertkami i ekspertami wyświetlono ponad 9700 razy to liczba webinariów i wydarzeń w Internecie ● 532 - tyle było na nasz temat wzmianek medialnych w 2023 roku. To około 20% procent mniej niż rok wcześniej, w 2022 roku mieliśmy tych wzmianek 664 i spadek o taką samą wartość. Jest to jednak wynik lepszy niż w 2020 roku. W 2023 roku pojawiliśmy się 208 razy w mediach ogólnopolskich, 187 razy w mediach branżowych i 137 razy w mediach lokalnych. ● 167 zaangażowało się w oznaczanie dokumentów w ramach kampanii w Sprawdzamy Jak Jest, z czego 59 osób założyło konto i oznaczyło dokumenty po raz pierwszy ● około 100 osób skorzystało z naszych spotkań stacjonarnych (szkoleń, Zlotów itp.) ● 18 to liczba stanowisk i apeli w debacie publicznej. To więcej niż w 2022 roku. II. Wiodące tematy działań W 2023 roku wiodącymi tematami były działania na rzecz ochrony prawa do informacji i zmiana ustawy o dostępie do informacji publicznej, działania na rzecz ochrony praworządności, zapobiegania korupcji, uczciwość wyborów, wolność słowa. III. Kluczowe sposoby działania Rzecznictwo Udział w pracach nad zmianą wymagań dotyczących rejestru umów W 2023 roku prowadziliśmy działania rzecznicze związane z centralnym rejestrem umów zawieranych przez jednostki sektora finansów publicznych. W lipcu doszło do pierwszego spotkania z Departamentem Prawnym w Ministerstwie Finansów - był to efekt naszego apelu w tej sprawie wysłanego jeszcze w 2021 roku. Na spotkaniu zwróciliśmy uwagę na istotne kwestie wymagające poprawy. Do końca 2023 roku w Ministerstwie Finansów obradował zespół, który miał za zadanie przedstawić zmiany w ustawie wprowadzającej rejestr umów. Uczestniczyliśmy w tych spotkaniach i regularnie informowaliśmy o tym, co dzieje się na spotkaniach. Budowanie podstaw pod zmiany ustawy o dostępie do informacji W 2023 roku poświęciliśmy dużo uwagi standardom międzynarodowym prawa do informacji oraz kwestiom cyfryzacji. Na początku roku zaprosiliśmy do wysłuchania dyskusji online na temat międzynarodowych standardów. Dyskusja na temat prawa do informacji w Polsce często ogranicza się do sporów o techniczne warunki jej udostępniania. Pomijane są kwestie takie jak rządy prawa, ochrona praw człowieka i zapobieganie korupcji. Na świecie prawo do informacji było uznawane za niezwykle ważne, co potwierdza przyjęcie prawie 135 ustaw o informacji w ciągu ostatnich 25 lat. W 2015 roku UNESCO oficjalnie uznało Międzynarodowy Dzień Prawa do Informacji, a w 2022 roku ONZ wydała raport na ten temat. W Unii Europejskiej trwa dyskusja o standardach dostępu do dokumentów unijnych, co może unowocześnić podejście do jawności. W lutym zorganizowaliśmy kolejne eksperckie spotkanie, które można było na żywo śledzić w internecie. Tym razem skupiliśmy się na pytaniu, co można zrobić, by cyfryzacja sprzyjała jawności. Ważny punkt odniesienie w dyskusji stanowił społeczny projekt ustawy o dostępie do informacji przygotowany w Niemczech, który podkreśla znaczenie otwartych danych i portalu przejrzystości. W Polsce istnieją podobne regulacje, ale wiele informacji nie jest publikowanych, a dostęp na wniosek bywa utrudniony. Projektowane w Niemczech przepisy sugerują, że administracja powinna organizować dokumentację tak, aby mogła być udostępniona bez nadmiernej pracy. Spotkanie miało na celu omówienie problemów cyfryzacji w instytucjach publicznych oraz narzędzi i strategii potrzebnych do ich rozwiązania. Regularnie wspominamy o potrzebie zmian ustawowych przy okazji składania wkładu do unijnego raportu o praworządności. Dzięki naszym staraniom temat podjęły międzynarodowe organizacji. European Civic Forum w swoim raporcie o stanie społeczeństwa obywatelskiego w Europie rekomenduje Polsce przestrzeganie prawa do informacji i wprowadzenia standardów zawartych w Konwencji z Tromsø i standardów międzynarodowych. W 2023 roku po raz pierwszy opublikowaliśmy Raport o stanie jawności. Celem raportu było zebranie informacji na temat liczby składanych wniosków o informację do administracji poszczególnych szczebli, analizowaliśmy też dostępne informacje związane ze sprawami w sądach, sprawami zgłoszonymi na naszą poradnię oraz badaniem opinii publicznej. Jest to ważne, ponieważ dane dotyczące wniosków o informacje i sposobu odpowiedzi na nie nie są w Polsce zbierane i analizowane przez publiczne instytucje czy organy władzy. W debacie publicznej oraz w wyrokach sądowych często można napotkać pojęcia dotyczące “nadużywania” prawa do informacji, są też problemy z uzyskaniem tzw. informacji przetworzonej. Opisaliśmy także kwestie dostępu do informacji przez dziennikarzy. Raport został przygotowany w oparciu o dane z 2022 roku, uwzględniając także wydarzenia z 2023 roku, i analizuje dostęp do informacji na poziomie lokalnym i centralnym. Przedstawia wyniki badań, monitoring jednostek samorządu terytorialnego oraz problemy związane z dostępem do informacji, zwracając uwagę na potrzebę reform i poprawy przejrzystości. Podczas promocji raportu zorganizowane śniadanie prasowe dla dziennikarzy. W kolejnych latach przygotowanie następnych edycji raportu będzie kontynuowane. W ramach naszych działań w 2023 roku poprosiliśmy ekspertki Access Info Europe o przeanalizowanie naszej ustawy o dostępie do informacji publicznej pod kątem nieratyfikowanej przez Polskę Konwencji z Tromso. Do międzynarodowych standardów, odnieśliśmy się również w Raporcie o stanie jawności. Jednym z nich jest zbierania informacji na temat liczby wniosków czy sposobu odpowiedzi przez instytucje i organy władzy. W Polsce tego typu dane nie są zbierane. Przed wyborami parlamentarnymi przedstawiliśmy politykom nasze pomysły podczas spotkania organizowanego przez organizacje społeczne, zatytułowane “Mamy pomysł na Polskę”. Przygotowaliśmy też projekt ustawy o wolności informacji. Przygotowania do przystąpienia Polski do Partnerstwa Otwartego Rządu Po ponad 12 latach wróciliśmy do tematu Open Government Partnership - Partnerstwa na rzecz otwartych rządów. We wrześniu wzięliśmy udział w konferencji OGP w Tallinie. Następnie rozpoczęliśmy działania rzecznicze - utworzenia nowej Koalicji na rzecz Otwartego Rządu. W 2012 roku, pomimo starań organizacji społecznych i wielokrotnych apelów do rządu, Polska nie przystąpiła do OGP. Koalicja podjęła wiele działań, w tym wysyłała pisma i organizowała spotkania z politykami, ale rząd ignorował te inicjatywy. Podczas grudniowego spotkania organizacji społecznych z Ministrem Cyfryzacji Krzysztofem Gawkowskim argumentowaliśmy za dołączeniem Polski do partnerstwa. Razem z innymi organizacjami planujemy dalsze działania rzecznicze. Udział w ocenie przestrzegania przez Polskę Konwencji przeciw korupcji W 2023 roku jako jedyna organizacja z Polski wzięliśmy udział w konsultacjach unijnej polityki antykorupcyjnej. Postulowaliśmy zapewnienie prawa do informacji, aby umożliwić obywatelom i dziennikarzom kontrolę władz publicznych, utworzenie niezależnych krajowych organów monitorujących prawo do informacji, publikowanie rejestrów umów, kalendarzy urzędników i oświadczeń majątkowych. Dodatkowo apelowaliśmy o ujednolicenie i stworzenie elektronicznego systemu oświadczeń majątkowych oraz udostępnianie danych o przetargach publicznych w celu monitorowania korupcji. W marcu wzięliśmy także udział w spotkaniu w ramach wizyty studyjnej Zespołu Oceniającego w ramach drugiego cyklu przeglądu implementacji przez Polskę postanowień Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji (Dz.U. z 2007 roku. Nr 84, poz. 563) - United Nation Convention against Corruption – (UNCAC). Drugi cykl przeglądu i związana z nim wizyta studyjna dotyczyły oceny implementacji przez Polskę postanowień rozdziałów II i V UNCAC poświęconych przeciwdziałaniu korupcji oraz zwrotowi korzyści pochodzących z korupcji. Przedstawiliśmy także nasze uwagi do propozycji raportu oceniającego postępy Polski. W listopadzie podpisaliśmy oświadczenie skierowane do Konferencji Stron Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko Korupcji (UNCAC), które zostało przygotowane przez Transprency International. Oświadczenie dotyczyło wzmocnienia przejrzystości finansowania politycznego. Podkreślono w nim znaczenie Konwencji UNCAC w walce z korupcją na świecie. Szczególne wyzwania związane są z implementacją Artykułu 7 Konwencji, dotyczącego regulacji finansowania kandydatów i partii politycznych oraz ograniczeń dla prywatnych i anonimowych darowizn. W oświadczeniu zaznaczono, że przejrzystość finansów politycznych jest kluczowa dla integralności demokratycznych procesów i przeciwdziała marnotrawstwu publicznych zasobów. Brak jawności finansów prowadzi do klientelizmu, korupcji, podwyższa koszty uczestnictwa politycznego i osłabia zaufanie do rządów. Zaangażowanie w przygotowania legislacji dotyczącej SLAPP W 2023 roku Sieć Obywatelska Watchdog Polska dalej uczestniczyła w pracach CASE - Koalicji przeciw SLAPP w Europie oraz Polskiej Grupie Roboczej przeciw SLAPP. W tym czasie trwały prace Unii Europejskiej nad dyrektywą antyslapp, której projekt został zaprezentowany w kwietniu 2023. Równolegle komisja ekspercka Rady Europy pracowała nad rekomendacją dotyczącą tego tematu. W listopadzie wzięliśmy udział w konferencji i spotkaniu z Michelem Forstem - specjalnym sprawozdawcą ONZ ds. obrońców środowiska “Represje wobec obrońców prawa człowieka i obrońców środowiska - polska perspektywa a międzynarodowe standardy, gdzie poruszono temat polskich SLAPP-ów oraz systemowych problemów z dostępem do informacji o środowisku. Zaangażowanie w rozliczanie funkcjonariuszy publicznych z działań przekraczających uprawnienia przy okazji wyborów 2020 roku Pod koniec grudnia została uchwalona przez Sejm, a następnie podpisana przez Prezydenta Andrzeja Dudę ustawa abolicyjna. Nowe przepisy znacząco wpłynęły na prowadzone przez nas sprawy związane z wydanymi danymi wyborów Poczcie Polskiej podczas nieodbytych wyborów kopertowych. Pod koniec listopada Sejm X kadencji rozpoczął procedowanie powołania Komisji Śledczej, która zajmie się tzw. wyborami kopertowymi. Gdy wskazano członków komisji, napisaliśmy do Marszałka Sejmu informując o konflikcie interesów Mariusz Krystiana, który w 2020 roku był jednym z wójtów, którzy przekazali dane Poczcie Polskiej. (konflikt zauważyła najpierw prokurator Ewa Wrzosek). W dniu 8 grudnia 2023 r. w Szamotułach odbyła się rozprawa dotycząca zażalenia Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska na decyzję warszawskiej Prokuratury Okręgowej. Prokuratura uznała, że stowarzyszenie nie jest pokrzywdzone przekazaniem danych wyborców Poczcie Polskiej. Sąd Rejonowy w Szamotułach, po wysłuchaniu pełnomocnika stowarzyszenia Adama Kuczyńskiego, zdecydował, że sprawa powinna być dalej rozpatrywana. To otwiera możliwość oskarżenia ponad 130 wójtów i burmistrzów za nielegalne przekazanie danych osobowych. Sąd będzie teraz merytorycznie badał zażalenie, zwracając uwagę na zgodność z prawem Unii Europejskiej. Apele o wysłuchania kandydatów na najważniejsze stanowiska państwowe Publiczne wysłuchania zapewniają większą transparentność i merytoryczną debatę w procesie rekrutacyjnym, co może ustanowić nowy standard dla wyborów na najważniejsze stanowiska publiczne w Polsce. W grudniu razem z innymi organizacjami apelowaliśmy o publiczne wysłuchanie osób kandydujących do Państwowej Komisji Wyborczej. Wzięliśmy także udział w konferencji-wysłuchaniu kandydatów na stanowisko Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych. Strategiczne postępowania sądowe Sprawa 10103/20 W 2023 roku trwała nadal nasza sprawa przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. W 2021 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka zakomunikował polskiemu rządowi sprawę dotyczącą dostępu do informacji publicznej (nr 10103/20). W 2023 roku nie zapadło rozstrzygnięcie. Sprawa zdjęć prezesa Obajtka https://siecobywatelska.pl/czym-zajmuje-sie-pkn-orlen-i-dlaczego-mamy-sie-tym-nie-interesowac/ Sprawa akt medycznych https://siecobywatelska.pl/cba-i-dokumentacja-medyczna/ Sprawa dotycząca akt smoleńskich https://siecobywatelska.pl/katastrofa-smolenska-akta-postepowania/ Poradnictwo Rok 2023 był rekordowy dla poradni prawnej Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska, zarejestrowano 1306 spraw, co przewyższa wcześniejszy rekord z 2021 roku wynoszący 1250 spraw. Dla porównania, w 2016 roku było ich tylko 761. Poradnia prawna działa od 2007 roku, a od prawie dziewięciu lat funkcjonuje elektroniczny system poradnictwa. Zespół poradni składa się z 8 ekspertek i ekspertów. Poradnia udziela odpowiedzi na pytania dotyczące dostępu do informacji publicznej, przygotowuje pisma, przystępuje do spraw i interweniuje. Sprawy można zgłaszać przez formularz na stronie, e-mail lub telefonicznie. W 2023 roku najczęściej zgłaszane problemy dotyczyły funkcjonowania urzędów (279 spraw) i finansów publicznych (223 spraw). Pytania dotyczące edukacji, wymiaru sprawiedliwości i ochrony środowiska również były częste. Poradnia zarejestrowała także 107 nietypowych spraw. W 348 przypadkach problemy nie dotyczyły dostępu do informacji publicznej. W wielu sprawach urzędy powoływały się na różne przeszkody, w tym brak informacji publicznej (126 spraw) czy konieczność przetworzenia informacji (122 sprawy). Najczęściej pytania kierowane były do urzędów gmin (561 spraw), a także do różnych innych podmiotów, w tym Kancelarii Sejmu i Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej. Często pomoc była udzielana organizacjom społecznym i lokalnym watchdogom. Ponad 800 osób skorzystało z pomocy poradni, często wracając z kolejnymi pytaniami. Pomoc obejmowała również sporządzanie 251 skarg do sądów administracyjnych i przystąpienie do 21 postępowań. Działania te były dokumentowane na stronie informacjapubliczna.org. Edukacja Szkoła Inicjatyw Strażniczych W 2023 roku odbyła się VII edycja Szkoły Inicjatyw Strażniczych, która była kierowana do osób działających w Polsce południowo-wschodniej. W szkole wzięło udział 20 osób. Odbyły się 3 zaplanowane zjazdy (Lublin, Radom, Białystok) i dwa dodatkowe: w Pruszkowie podczas, którego uczestnicy prezentowali swoje monitoringi i dobrostanowy zjazd w Bystrej. Festiwale letnie Latem braliśmy udział w festiwalu Open’er i Pol’and’Rock. Na naszych stoiskach promowaliśmy prawo do informacji i jawność w działaniach władz. Festiwalowicze chętnie odwiedzali stoisko, angażując się w rozmowy i aktywności edukacyjne, jak rozpoznawanie fake newsów i sprawdzanie watchdogowego horoskopu. W strefie NGO odbywały się również dyskusje na temat znaczenia uczestnictwa w wyborach. Inicjatywa spotkała się z pozytywnym odbiorem, a festiwalowicze wykazywali zainteresowanie i wsparcie dla działań stowarzyszenia. Edukacja w Internecie Zdalny kurs W 2023 roku powstała nowa wersja kursu o prawach człowieka i monitoringu: kursy.siecobywatelska.pl. Rozmowy w Internecie Ponadto przeprowadzonych zostało sześć spotkań edukacyjnych dotyczących monitorowania różnych aspektów związanych z wyborami: ● Wybory. Jak je obserwować? Harmonogram wyborów, kluczowe momenty, sprawy istotne dla obserwacji. ● Monitoring materiałów wyborczych w przestrzeni publicznej. Praktyczny przykład ze Słupska. ● Jak monitorować kampanię wyborczą. Praktyczny przykład z Lublina. ● Udział kobiet w procesie wyborczym. ● Obywatelska kontrola wyborów. Prezentacja koncepcji obserwacji dnia wyborów. ● Jawne wybory. Prezentacja narzędzia do wspólnej prezentacji rejestrów wpłat na partie polityczne. W 2023 roku miały miejsce także cztery spotkania dotyczące jawności ● Międzynarodowych standardów w jawności ● O związkach cyfryzacji i jawności ● Jakie mamy rejestry umów w Europie? ● Raport o stanie jawności Podcasty Nagraliśmy także dwa podcasty. ● O wyborach i jawności. ● O funduszu sołeckim Teksty edukacyjne 35 tekstów edukacyjnych na informacjapubliczna.org Monitoringi Zdalne sesje rad gmin W 2023 roku powtórzyliśmy monitoring dotyczący posiedzeń rad gmin w czasie pandemii. Sprawdzaliśmy jak rady gmin radziły sobie z organizacją sesji zdalnych. Opublikowaliśmy raport ‘Zdalnie czy realnie”, w którym przedstawiliśmy najważniejsze ustalania i rekomendacje. W czasie pandemii Covid-19, wiele gmin przeszło na zdalny tryb pracy jeszcze przed wprowadzeniem odpowiednich przepisów. Dopiero 31 marca 2020 roku wprowadzono art. 15zzx do ustawy koronawirusowej, który pozwalał na organizowanie sesji online. Nasze pierwsze podsumowanie napisane na podstawie niereprezentatywnych danych zebranych w 2022 roku obejmowało analizę odpowiedzi z 269 gmin na pytania dotyczące organizacji zdalnych posiedzeń rady. Zdiagnozowaliśmy, że niektóre gminy dobrze poradziły sobie z nową rzeczywistością, zapewniając możliwość udziału mieszkańców w sesjach, podczas gdy inne sprowadziły mieszkańców do roli milczącej publiczności. Problemy wynikające z nieprecyzyjnych przepisów pozostawiały pole do szerokiej interpretacji, co skutkowało różnymi praktykami w gminach. W naszym raporcie rekomendujemy uregulowanie form sesji z wykorzystaniem środków komunikacji na odległość oraz wyznaczenie standardów jakości transmisji sesji. Kolejny monitoring przeprowadziliśmy na reprezentatywnej próbie gmin w lutym i marcu 2023 roku. Obejmował on pytania do 437 gmin, z których 435 odpowiedziało. Dane pokazały, że 43% gmin nie prowadziło zdalnych sesji w latach 2020-2022, najczęściej były to gminy wiejskie. W 2023 roku 87% gmin nie zorganizowało żadnej zdalnej sesji. Oprogramowanie używane do sesji zdalnych najczęściej pozwalało na udział publiczności, z najczęściej używanymi platformami takimi jak E-sesja, Zoom, Microsoft Teams, Cisco Webex Meetings i Posiedzenia.pl. Zmiany statutu rady gminy w związku z obradami online wprowadziło jedynie 9% gmin. Większość gmin dysponowała łączem o przepustowości od 25 do 250 Mb/s, przy czym lepsze łącze miały gminy miejskie. Raport pokazuje, że brak jasnych wytycznych i standardów dotyczących prowadzenia zdalnych sesji powodował chaos, a różnice w dostępności technologii były widoczne między różnymi typami gmin. Gminy miejskie częściej pamiętały o konieczności dostosowania statutu do nowej rzeczywistości, a gminy wiejskie częściej pozostawały przy stacjonarnym trybie pracy. Większość gmin zadeklarowała, że zapewniła mieszkańcom możliwość udziału w zdalnych sesjach rady gminy i wróciła do stacjonarnego trybu pracy, gdy tylko było to możliwe. https://siecobywatelska.pl/zdalnie-czy-realnie-czyli-jak-obraduja-rady-gminy-raport-z-monitoringu/ Po zakończeniu stanu zagrożenia epidemicznego 1 lipca 2023 roku, niektóre gminy nadal organizowały sesje zdalne, co budziło wątpliwości prawne. Monitoring sytuacji na granicy polsko-białoruskiej Śmierć ludzi na granicy W 2023 roku zbieraliśmy dane na temat zmarłych i zaginionych obywateli krajów trzecich w pobliżu granicy Unii Europejskiej i Białorusi. Nasze działania realizowaliśmy dla Fundacji Ocalenie, która wraz z organizacjami pozarządowymi z Litwy (Sienos Grupė), Łotwy (I want to help refugees) i Białorusi (Human Constanta, która działa na Litwie i w Polsce) pracowała nad międzynarodowym raportem nt. zmarłych i zaginionych obywateli krajów trzecich w pobliżu granicy Unii Europejskiej i Białorusi. Od lata 2021 roku, kiedy pierwsi migranci dotarli na zewnętrzną granicę UE, takie dane nie były systematycznie gromadzone i analizowane. Zebrane dane mają być wykorzystane w sprawozdawczości dla organów międzynarodowych: Komitetu Praw Człowieka, Komitetu ONZ Przeciwko Torturom, w komunikacji z Komisją Europejską, ze specjalnym sprawozdawcą ONZ ds. praw człowieka migrantów, a także w sprawach przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Śmierć zwierząt na granicy Zbieraliśmy też informacje dla Fundacji Niech Żyją. Pytaliśmy m. in. o liczbę interwencji związanych z koniecznością udzielenia pomocy lub zabicia zwierzęcia podlegającego ochronie, rannego lub zabitego w concertinie (drut żyletkowy) od września 2021 r. do 1 listopada 2023 roku, na granicy polsko-białoruskiej. Koalicja zbierała też informacje od wolontariuszy-obserwatorów. Raport z tego działania powstał na początku 2024 roku. W jego efekcie rząd obiecał zmianę zabezpieczeń na granicy. Przejrzystość finansowania partii politycznych Od wielu lat monitorujemy finanse partii politycznych. W tym czasie napotkaliśmy różne trudności w pozyskaniu podstawowych informacji. Nowe przepisy nakazujące prowadzenie rejestrów umów i wpłat przez partie polityczne to znacząca zmiana, jednak ich praktyczna realizacja budzi wątpliwości. W 2023 roku, niemal rok po wprowadzeniu nowelizacji ustawy sprawdziliśmy, jak partie wywiązują się z obowiązku publikacji rejestrów. Analizowaliśmy rejestry wpłat i umów 24 partii mających przedstawicieli w Sejmie, Senacie i Parlamencie Europejskim. Przykładowo, Prawo i Sprawiedliwość, Platforma Obywatelska oraz Nowa Lewica prowadzą wymagane prawem rejestry, podczas gdy partie takie jak REGIONALNA. Mniejszość z Większością i Ruch Społeczny nie udostępniły żadnych rejestrów. Rejestry ocenialiśmy pod kątem łatwości dostępu, zakresu informacji, funkcjonalności i aktualności. Wsparliśmy także powstanie serwisu Jawne Wybory. Projekt wystartował 15 lipca 2023 r. i powstał w celu wsparcia jawności i przejrzystości finansowania partii politycznych, bazując na dwóch obowiązkowych dla partii rejestrach: wpłat na rzecz partii politycznych oraz rejestru umów zawartych przez partie polityczne. SLAPP Stowarzyszenie monitorowało sprawy SLAPP na podstawie doniesień i wzmianek medialnych. Skierowało także wniosek o liczbę spraw z art.212 kodeksu karnego w latach 2021-2022 do Ministerstwa Sprawiedliwości. Zostały przygotowane dwie opinie przyjaciela sądu dotyczące SLAPP. W dwóch tego typu sprawach uczestniczyliśmy jako obserwatorzy. Wyzwaniem okazały się kolejne zgłoszenia spraw slappowych, które zaczęły pojawiać się w naszej poradni. Z uwagi na specyfikę spraw tego typu - mogą to być zarówno sprawy karne, cywilne, jak i administracyjne czy wykroczeniowe - rozpoczęto prace nad pozyskaniem do współpracy pełnomocników, którzy byliby gotowi poprowadzić tego typu sprawy. W związku z tym przygotowano wniosek projektowy. Stowarzyszenie w partnerstwie z Civil Prague Society Centre otrzymało grant z German Marshall Fund na przeszkolenie prawniczek i prawników w ramach projektu “Solidarni przeciw SLAPP”. Na początku grudnia rozpoczęła się rekrutacja 20 osób aktywistycznych oraz 20 prawniczek i prawników. Wystąpienia i stanowiska W 2023 roku stowarzyszenie zabierało głos poprzez publikację i wyrażenie poparcia dla stanowisk odnoszących się do zmian legislacyjnych na poziomie krajowym i europejskim. Apelowaliśmy razem z innymi organizacjami zajmującymi się obserwacją procesu wyborczego w Polsce w sprawie nowelizacji Kodeksu wyborczego. Projekt ustawy, nad którym rozpoczęto prace w Sejmie, wprowadzał istotne zmiany w organizacji wyborów, bez konsultacji społecznych i oszacowania kosztów, co stanowiło naruszenie zasad dobrej legislacji i prowadziło do spadku zaufanie do procesu wyborczego. Zmiany te miały zwiększać kontrolę rządu nad wyborami i mogłyby utrudnić niezależną kontrolę procesu wyborczego. Podkreślaliśmy, że takie niedopracowane zmiany są szczególnie niebezpieczne w roku wyborczym. Poparliśmy apel przygotowany przez Court Watch Polska dotyczący jawności postępowań cywilnych w ramach zdalnych posiedzeń sądów. Podpisaliśmy również Manifest leśny organizacji i ruchów leśnych, z uwagi na postulat dotyczący pełnego dostępu do informacji o lasach i ochronie przyrody dla społeczeństwa. W związku z odmową udzielenia informacji lub bezczynnością w tej kwestii Lasy Państwowe przegrały w ostatnich latach ponad sześćdziesiąt spraw sądowych (z których część była wspomagana przez poradnię prowadzoną przez naszą organizację). Razem z innymi organizacjami uczestniczącymi w Powszechnym Okresowym Przeglądzie Praw Człowieka domagaliśmy się wyjaśnień związanych z przyjęciem rekomendacji otrzymanych podczas IV przeglądu. Z otrzymanych 233 rekomendacji, zaakceptowano jedynie 89. Wskazywaliśmy, że skutki takiego działania będą odczuwane w postaci gorszego systemu ochrony osób pokrzywdzonych, w tym przestrzegania zapisów naszej konstytucji. Wiele kontrowersji wzbudził podpisany przez nas list, w którym wyraziliśmy solidarność dla stowarzyszenia Nigdy Więcej, które mierzyło się z nagonką związaną ze sprawą sędziego Marciniaka. Nasza wypowiedź związana była zarówno z kwestiami stanu debaty publicznej w Polsce, jak i wolności słowa. Ważną część debaty toczącej się na poziomie europejskim stanowiły prace związane z EMFA (Europejskim Aktem Wolności Mediów). Razem z organizacjami dziennikarskimi wskazywaliśmy, że wiele mediów w UE zmaga się z presją ekonomiczną i polityczną, co osłabia niezależność dziennikarzy i pluralizm medialny. Wskazywaliśmy, że projekt EMFA dąży do ochrony niezależności mediów, ustanawiając wspólne europejskie standardy dotyczące wolności redakcyjnej i nadzoru, zapewniając przejrzystość właścicielską i finansową oraz tworząc środowisko sprzyjające niezależnemu dziennikarstwu. Zwracaliśmy też uwagę na niedoskonałości związane z raportem o praworządności. W apelu do Komisji Europejskiej podkreślaliśmy razem z innymi organizacjami, że raport o praworządności jest istotnym narzędziem do zwracania uwagi na problemy z przestrzeganiem praw człowieka. Rekomendowaliśmy przyjęcie bardziej kompleksowego podejścia do praworządności, demokracji i praw człowieka oraz zwiększenie widoczności i świadomości raportu. Wskazywaliśmy na konieczność poprawy szczegółowości i jakości ocen zawartych w zaleceniach oraz konieczności systematycznego przeciwdziałania niewykonywaniu orzeczeń sądowych. Ważną kwestią była przejrzystość organizacji społecznych na poziomie UE. W 2023 roku w proponowanych przepisach było widać narastające nierówności w wymaganiach w stosunku do organizacji w porównaniu do innych podmiotów takich jak firmy konsultingowe, kancelarie prawne i inne spółki. Widać to było zarówno na poziomie proponowanych w Parlamencie Europejskim raportów czy legislacji, która miała wprowadzić mechanizm “agentów zagranicy”. Razem z innymi organizacjami z całej Europy podpisywaliśmy się pod apelami i listami w tych sprawach. Podpisaliśmy się pod Deklaracją Haską, która przedstawiła priorytety społeczeństwa obywatelskiego przed szczytem Rady Europy w Rejkiawiku w 2023 roku. Jednym z postulatów jest zwiększenie sankcji za brak wdrożenia wyroków ETPC, powołanie Wysokiego Przedstawiciela ds. Implementacji Wyroków oraz zwiększenie budżetu Rady Europy. Byliśmy także sygnatariuszami Deklaracji Organizacji Społecznych podczas Summit for Democracy 2023, w której podkreślono konieczność ochrony podstawowych wolności i przestrzeni obywatelskiej, wsparcie dla uczciwych wyborów i pluralizmu politycznego oraz wzmocnienie mediów niezależnych i odporności na dezinformację. Zalecono również promowanie praw człowieka na platformach cyfrowych, wspieranie rządów prawa i sprawiedliwości oraz wzmocnienie mechanizmów antykorupcyjnych. Sieciowanie się Wokół wyborów Wspólnie ze Stowarzyszeniem 61 prowadziliśmy koalicję “Zaczyn”, skupiającą organizacje wokół uczciwości wyborów, edukacji obywatelskiej oraz działań profrekwencyjnych. Koalicja skupia się na wymianie informacji, wspieraniu się i współpracy. Na różne sposoby w działaniach Koalicji obecne były Akcja Demokracja, Amnesty International, Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Fundacja Centrum im. Bronisława Geremka, Fundacja Lasy i Obywatele, Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja Impuls dla Młodych, Fundacja Miasto Obywatelskie Lubartów, Fundacja Odpowiedzialna Polityka, Fundacja OffSchool, Fundacja Varia Posnania, Fundacja Widzialne, Fundacja Wolne Sądy, Fundacja Wolności, Fundacja Wolności Gospodarczej, Fundacja Wspomagania Wsi, Fundusz Obywatelski im. Henryka Wujca przy Fundacji dla Polski, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Inicjatywa Wschód, Instytut Spraw Publicznych, Inicjatywa „Wiosna bez Barier”, Inicjatywa Nasz Rzecznik, Kogutorium, Komitet Obrony Demokracji, Kongres Obywatelskich Ruchów Demokratycznych, Młodzieżowy Strajk Klimatyczny, Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych, Stowarzyszenie “Wrażliwi Społecznie”