FUNDACJA IM. STEFANA BATOREGO

Opis głównych działań

Nasza działalność w 2023 roku koncentrowała się na wspieraniu aktywności obywatelskiej w obronie praworządności, demokracji i równych praw, wzmacnianiu zaangażowania obywatelek i obywateli w życie publiczne, w tym szczególnie udziału w wyborach parlamentarnych, zwiększaniu ich wpływu na decyzje dotyczące polityk publicznych na poziomie lokalnym, krajowym i europejskim. Angażowaliśmy się także w działania na rzecz wzmacniania autonomii i kompetencji władz samorządowych, współpracy samorządów z organizacjami społecznymi, promocji proeuropejskiej polityki polskiej i współpracy Polski z Ukrainą. Wybory 15 października Ważnym kontekstem naszych działań były wybory parlamentarne 15 października. Zajmowaliśmy się nimi od strony analityczno-badawczej – dostarczając wiedzy na temat postaw, oczekiwań, obaw i nadziei wyborców przydatnej w budowaniu prodemokratycznej agendy wyborczej oraz argumentów służących mobilizacji do udziału w wyborach; edukacyjno-aktywizacyjnej – zachęcając i mobilizując szczególnie grupy słabo reprezentowane w wyborach do oddania głosu 15 października; monitoringowo-strażniczej – prowadząc obserwację procesu wyborczego, monitorując efekty zmian w Kodeksie wyborczym, działania Państwowej Komisji Wyborczej, przebieg kampanii wyborczej, szczególnie w mediach społecznościowych. Zaangażowaliśmy się także, wraz z innymi organizacjami społecznymi, w przygotowanie i upowszechnienie obywatelskich propozycji zmian mających na celu wzmocnienie demokracji w takich obszarach, jak ochrona praworządności i niezależności sądownictwa, uczciwość i rzetelność procesu wyborczego, wolność i odpowiedzialność mediów, autonomia samorządu lokalnego, ochrona praw kobiet, ochrona środowiska, tworzenie warunków sprzyjających rozwojowi silnego społeczeństwa obywatelskiego, reforma systemu edukacji. Propozycje te przedstawiane ugrupowaniom parlamentarnym i prezentowane na spotkaniach publicznych stały się ważnym punktem odniesienia w debacie podczas kampanii wyborczej, a część z nich znalazła się w programach wyborczych partii startujących w wyborach. W ramach działań mobilizujących do świadomego udziału w wyborach parlamentarnych prowadziliśmy, we współpracy z koalicją 15 organizacji i grup nieformalnych działających na rzecz wzmacniania demokracji i promocji praw kobiet, kampanię profrekwencyjną To Twój Wybór, skierowaną do młodych kobiet zniechęconych do polityki. Kampania w mediach społecznościowych dotarła do 4,8 mln użytkowniczek osiągając 34 mln wyświetleń na platformie Meta (Facebook i Instagram) i 12,9 mln wyświetleń filmów na YouTube, a w internecie, telewizji i radiu dotarła do 88% (3,15 mln wyborczyń) z grupy wiekowej 18-34 lat. Wsparliśmy również dotacjami kilka kampanii profrekwencyjnych skierowanych do kobiet i osób młodych prowadzonych przez organizacje społeczne, a także w ramach zwiększania udziału kobiet w życiu publicznym i polityce, działania edukacyjno-szkoleniowe dla kobiet przygotowujących się do startu w wyborach parlamentarnych i samorządowych w kwietniu 2024. Jak pokazały badania przeprowadzone po wyborach parlamentarnych, działania organizacji społecznych przyczyniły się w dużym stopniu do rekordowej 74,38% frekwencji wyborczej, najwyższej w historii demokratycznej Polski. Frekwencja w grupie kobiet w wieku 18-29 lat wyniosła 71,5% (o 24,7 pp więcej niż 4 lata wcześniej). Prowadzone przez organizacje kampanie mobilizacyjne zostały zauważone przez 67% Polaków i aż 81,5% tych, którzy wzięli udział w wyborach. 74% stwierdziło, że kampanie te miały wpływ na podjęcie decyzji o wzięciu udziału w wyborach. Działalność dotacyjna Główną formą naszego działania było udzielanie dotacji na inicjatywy podejmowane przez organizacje społeczne. W ramach zaplanowanego na lata 2019-24 programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego z Funduszu EOG, którego celem jest wzmocnienie społeczeństwa obywatelskiego, aktywności obywatelskiej oraz upodmiotowienie grup zagrożonych wykluczeniem, przekazywaliśmy kolejne raty dotacji przyznanych w czterech konkursach organizowanych w latach 2020-21 oraz w dwóch konkursach rozstrzygniętych w 2022 roku: Media dla demokracji oraz Dotacje na rozwój instytucjonalny organizacji. W ramach wspierania grantobiorców w realizacji projektów sfinansowanych w programie organizowaliśmy spotkania sieciujące poświęcone m.in. tematyce ekologicznej, dbania o dobrostan osób zaangażowanych w działania organizacji, budowania sojuszy i współpracy organizacji z samorządem oraz warsztaty i szkolenia: o fundraisingu online, zasadach dobrego rządzenia w organizacji, ewaluacji działań, zmianach w życiu organizacji, rozliczaniu projektów w programie. W programie Dotacje Fundacji Batorego, finansowanym z darowizn, wpłat 1,5% i dochodów z funduszu wieczystego, wspieraliśmy organizacje społeczeństwa obywatelskiego zaangażowane w monitorowanie i ochronę praworządności i praw człowieka, organizowanie kampanii profrekwencyjnych i obywatelskich misji obserwacji wyborów parlamentarnych 15 października, a także opracowywanie i upowszechnianie rekomendacji i postulatów społeczeństwa obywatelskiego mających na celu wzmocnienie instytucji i procesów demokratycznych oraz reformę ważnych obszarów życia społecznego. W ramach uruchomionego w lutym 2022 roku Funduszu Solidarności z Ukrainą oferowaliśmy dotacje: na prowadzenie przez organizacje społeczne ośrodków zbiorowego zakwaterowania dla uchodźców oraz dotacje na organizację działań integracyjnych dla uchodźców z Ukrainy w środowisku lokalnym. W ramach Dotacji na Pomoc Pomagającym kontynuowaliśmy wsparcie dla organizacji społecznych niosących pomoc humanitarną uchodźcom i migrantom na polsko-białoruskiej granicy. W programie Dla Białorusi przyznaliśmy organizacjom społecznym prowadzącym w Białorusi działania na rzecz pobudzania aktywności obywatelskiej, przeciwdziałania dyskryminacji i nierównościom, poszerzania dostępu do niezależnej informacji jedno- i dwuletnie dotacje na opracowanie planów działań, strategii fundraisingowych i komunikacyjnych; wdrożenie narzędzi usprawniających zarządzanie organizacją; reorganizację pracy w odpowiedzi na zmieniające się warunki prowadzenia działań społecznych na rzecz społeczeństwa otwartego w Białorusi. Działania akcyjne W programie Masz Głos, Masz Wybór kontynuowaliśmy prowadzoną od 2006 roku akcję Masz Głos, w której zachęcamy do uczestnictwa w życiu publicznym i angażowania się w sprawy lokalnych społeczności. W 2023 roku do akcji przystąpiło 181 grup i organizacji ze 157 miejscowości. Uczestnicy prowadzili działania służące poprawie jakości życia mieszkańców i zwiększeniu ich udziału w decydowaniu o sprawach lokalnej społeczności, takich jak: poprawa kontaktu radnych z mieszkańcami, wprowadzenie mechanizmu inicjatywy lokalnej, wspólne zagospodarowywanie przestrzeni publicznej i ulepszanie programu instytucji publicznych, wprowadzenie i rozwijanie budżetu obywatelskiego, wpływanie na zmianę prawa lokalnego. Na organizację zaplanowanych przez uczestników działań przekazaliśmy 71 mikrograntów na łączną kwotę 41 999,95 zł. W lutym, podczas uroczystości podsumowującej działania prowadzone przez uczestników akcji w 2022 roku, 5 organizacjom wyróżniającym się współpracą z władzami samorządowymi przyznaliśmy nagrody Super Samorząd, przyznaliśmy też nagrodę specjalną Super Samorząd, którą otrzymała społeczność Międzyrzeca Podlaskiego za pomoc osobom szukającym schronienia w Polsce po wybuchu wojny w Ukrainie. 6 organizacjom i grupom nieformalnym, które mimo przeciwności i przeszkód, dążyły do wprowadzenia zmian w swoim otoczeniu, wręczyliśmy nagrody Super Głos. Działalność ekspercka W programie forumIdei kontynuowaliśmy działania na rzecz powstrzymania kryzysu praworządności i dalszego ograniczania niezależności wymiaru sprawiedliwości. Duża część naszych działań w tym obszarze poświęcona była promocji przygotowanych w 2022 roku przez Zespół Ekspertów Prawnych społecznych projektów ustaw o Trybunale Konstytucyjnym i przepisach wprowadzających. Wspólnie z innymi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, przygotowaliśmy również ocenę stanu praworządności w Polsce w roku 2022 do unijnego Raportu o Praworządności. W ramach cyklicznego monitoringu standardów legislacyjnych prowadzonego przez działające przy Fundacji Obywatelskie Forum Legislacji przygotowaliśmy 15. raport oceniający proces stanowienia prawa podczas IX kadencji parlamentu. W raporcie Ocena odporności państwa na nadużycia władzy przedstawiliśmy wpływ ośmiu lat rządów Prawa i Sprawiedliwości na obniżające się standardy funkcjonowania głównych instytucji publicznych w Polsce. Zespół Ekspertów Wyborczych Fundacji monitorował uczciwość i zgodność z prawem procesu wyborczego, analizował efekty zmian w Kodeksie wyborczym wprowadzonych pod koniec 2022 roku, przedstawiał ekspertyzy i opinie prawne na temat decyzji rządu o połączeniu wyborów parlamentarnych z referendum oraz funkcjonowania, ustanowionego w sierpniu 2023 roku, Centralnego Rejestru Wyborców. W ramach prac Zespołu Ekspertów Samorządowych przygotowaliśmy metodologię Indeksu Samorządności, oceniającą zakres autonomii samorządów w 3 obszarach: ustrojowym, politycznym i zadaniowo-finansowym. W 2023 przedstawiliśmy wyniki Indeksu za okres 2014-2021 oraz za rok 2022. Kontynuowaliśmy także prace nad wpływem procesów demograficznych na polską demokrację. We współpracy z Unią Metropolii Polskich, przygotowaliśmy raport Czy wiemy, ilu nas jest? pokazujący problemy, jakie stwarzają luki i błędy w statystykach publicznych dotyczących liczby ludności. W cyklu seminariów z ekspertami i przedstawicielkami organizacji społecznych zajęliśmy się tematyką migracji, koncentrując się na problemach, jakie stwarza brak systemowej polityki migracyjnej Polski w sytuacji utrzymującego się kryzysu humanitarnego na granicy polsko-białoruskiej oraz masowej migracji z Ukrainy. W działaniach międzynarodowych nasze działania poświęcone były analizie znaczenia i konsekwencji dla Europy oraz dla polskiej polityki zagranicznej, jakie niesie wojna zapoczątkowana rosyjską agresją na Ukrainę. Kontynuowaliśmy serię publicznych debat Ukraina mówi z udziałem przedstawicieli środowisk eksperckich, akademickich, kultury i społeczeństwa obywatelskiego z Ukrainy, Polski i innych krajów Unii Europejskiej poświęconych sytuacji w Ukrainie, potrzebach związanych z trwającą wojną, roli ukraińskiego społeczeństwa obywatelskiego w wysiłku wojennym i planowaniu powojennej odbudowy, sytuacji w Ukrainie, wyzwaniom dotyczącym ładu powojennego i perspektywom integracji Ukrainy z UE. Zorganizowaliśmy we Lwowie, wspólnie z Międzynarodową Fundacją Odrodzenie z Kijowa, kolejne dwie edycje Forum Polska-Ukraina służącego rozwojowi dialogu między społeczeństwami obywatelskimi obu krajów. W ramach Igrzysk Wolności w Łodzi zorganizowaliśmy dwie debaty na temat stosunków polsko-ukraińskich i źródeł odporności ukraińskiego społeczeństwa i państwa wobec rosyjskiej agresji. Zajmowaliśmy się także zmianami zachodzącymi w funkcjonowaniu i polityce Unii Europejskiej oraz wyzwaniami, jakie stanowią one dla Polski. We współpracy z ECFR kontynuowaliśmy dyskusję nad transformacją Unii Europejskiej. W 2023 roku zorganizowaliśmy drugą edycję Nagrody im. Marcina Króla, przyznawanej za najlepszą książkę z dziedziny historii idei i badań nad przyszłością, filozofii i myśli społecznej i politycznej, refleksji nad cywilizacją i kulturą. Nagrodę otrzymał Konstanty Gebert za książkę Ostateczne rozwiązania. Ludobójcy i ich dzieło (Wydawnictwo Agora, Warszawa 2023). Fundusze Powierzone W ramach promocji zachowań filantropijnych i wspierania rozwoju filantropii w Polsce kontynuowaliśmy prowadzenie funduszy powierzonych. Z dziesięciu funduszy prowadzonych w 2023 roku, sześć oferowało stypendia, dwa finansowały nagrody: za publikację upowszechniającą wiedzę o innych kulturach, religiach i cywilizacjach oraz dla działaczek i działaczy pomagających osobom z doświadczeniem uchodźstwa i migracji, a dwa finansowały dotacje dla organizacji społecznych. W 2023 roku z Funduszy Powierzonych przyznaliśmy w sumie 32 stypendia, 3 nagrody i 6 dotacji na kwotę 375 400 zł. W 2023 roku na programy dotacyjne przeznaczyliśmy 34,76 miliona złotych. Na prowadzenie działań własnych: akcji i kampanii, działań eksperckich, warsztatów, seminariów, szkoleń i debat wydaliśmy 8,7 miliona złotych. W sumie przekazaliśmy 382 dotacje, 71 mikrograntów, 32 stypendia i 4 nagrody.